Gazeta "Odria" 52

Organizohet me entuziazëm, takimi tradicional i Rrëzës.

Më datën 20 dhjetor 2009, në një nga sallat e Shtëpisë së Ushtarakëve në Tiranë, me rastin e festave të Krishtlindjeve dhe Vitit të Ri, u organizua,  takimi tradicional i Rrëzës. Rrëzjotët,   nga Labova, Lekëli, Hormova, banues në Tiranë, Durrës, Vlorë, Fier, Elbasan e gjetkë, festuan, u argëtuan, kënduan labçe e vallëzuan së bashku, për më shumë se tre orë.

Ceremoninë e hapi Kryetari i shoqatës “Odrie-Golik”, etnolog Thanas Meksi, i cili ndër të tjera theksoi:

 ... Jemi të gëzuar sot që mblidhemi dhe festojmë së bashku, duke lënë prapa një vit e duke pritur Vitin e Ri, 2010! Veprimtarinë e sotme, kemi të drejtë ta quajmë: “Rrëza, kujton e  këndon!” , sepse motoja e shoqatës tonë, është: “Të kujtojmë të kaluarën, të këndojmë për Rrëzën tonë të dashur e të bukur e ta ribëjmë atë nuse të bukur, siç ka qenë dikur!” Malli për Labovën dhe Lekëlin, Hormovën dhe Tërbuqin e Hundëkuqin, na mban gjallë e na rinon, na shton dashurinë, për vendlindjen tonë të dashur.. Sepse s’ka si toka, ku të ka lindur koka, ku ke belbëzuar për herë të parë, nënë e babë, gjyshe e vëlla, motër e xhaxha. Shumë prej nesh, vemi vazhdimisht dhe çmallemi me fshatin tonë të origjinës. Disa ndërtojnë shtëpi të reja e disa të tjerë, si: Apostol Duka, Odhise Porodini, Pandeli Koçi, Jeta Suli, Niko Gjoni, e plot të tjerë, krijojnë, këngë, poezi e libra të rinj.

Me mall dhe lot, ndoqëm dokumentarët historik, të televizionit “TopCenell”,  për Leklin dhe Hormovën, të ideuara dhe realizuara nga publicisti i dëgjuar, Fatos Baxhaku dhe i ndihmuar nga Miltiadh Nuçi e Begë Musta. Të tilla emocione, kanë krijuar edhe vlerësimet e Prof. Dr. Lluka Heqimi, në TVSH, për bamirësin e madh labotit, Vangjel Zhapa, konsideratat e korifeut të letrave shqiptare, Dritëro Agolli, për poetin labotit Arben Duka, të artistit Zhani Ciko, për dirigjentin e madh austriak, me origjinë tërbuqote, nga fisi Karajani, Fon Karajani. Nuk kemi si të mos krenohemi me figurat e raja të Rrëzës, si kampioni i evropian i bulldingut, Marin Meksi, këngëtaren e talentuar, mbesën labovite, Kejsi Tola, si dhe nipin labotit të Nane Kutrës, Florin e plot e plot të tjerë.

Ne rrëzjotëve, historia e vendlindjes, duhet të na frymëzojë, për të vënë një gur skalitës në fshatin tonë, për të ndërtuar një gjë të re, një rrugë, apo një shkollë. Shëmbulli i Labovës, që ndërtoi rrugën e re të asfaltuar, Subash-Labovë, kishën e re të Papandisë, krijoi kasetën e parë muzikore me këngët labovite, si dhe kartolinën e parë, janë iniciativa, që duken vlerësuar dhe ndjekur. Punë të bukur po bëjnë lekëliotët e në  veçanti, Miltiadh Muçi, për zbulimet arkeologjike të Lekëlit të lashtë. Këto veprimtari, me nivel të lartë artistik e shkencor, po i pasqyron me vërtetësi,m gazeta jonë “ODRIA”, e drejtuar me kompetencë nga kryeredaktori Apostol Duka dhe administratori, Sofokli Duka. Kjo gazetë, sot shkon afërsisht në 280 shtëpi rrëzjote, por ne duhet të përpiqemi, që ajo të bëhet libri i shtëpisë për çdo rrëzjot, duke shkuar edhe në Hundëkuq, apo Hormëvë.

Më tej, kryetari shoqatës, paraqiti, kalendarin e veprimtarive kryesore për vitin 1910, kërkoi mbështetjen e të gjithë  bashkëfshatarëve, brenda e jashtë vendit, për realizimin e këtyre veprimtarive, forcimin e bashkëpunimit me gazetën “Odria” dhe kthimin e faqes së saj të internetit në një forum bashkëbisedimi të  përditshëm, duke uruar njëkohësisht edhe festat e fund vitit.

Veprimtaria e shoqatës, u shoqërua me përshëndetje, shfaqjes në video, të dokumentarëve artistik, “Antigonea e Leklit”, recitime të vetë autorëve: Niko Gjoni, Pandei Koçi e Qirjako Shëngjergji, vjersha e këngë për Krishtlindjet dhe Vitin e Ri,  nga vogëlushja Françeska Duka, kujtime e dolli.

1. Kremtimi i 100- vjetorit të hapjes së shkollës së parë shqipe të Labovës së Madhe.
2. Përkujtimi i 15 -vjetorit të shoqatës “Odrie-Golik”. Këto veprimtari, do të festohen së bashku, në muajin prill 2010, në Labovë të Madhe, atje ku lindi shkëndija e formimit të tyre.
3. Organizimi i festës ”Gushti Lekëlot”, më 15 gusht në Lekël.
4. Botimi i librit, kushtuar dëshmorëve të Rrëzës, i cili ka përfunduar së redaktuari e korrektuari.
5. Krijimi i fondacionit, për zhvillimin e Labovës.

 Rruga Subash-Labovë e Madhe ka mbaruar se asfaltuari. 7 kilometra rrugë e gjate e asfaltuar më së miri, me kanalizime  dhe kullim ujrash, me gjeresi 3.5 metra dhe nje asfalt që   të krijon përshtypjen e një rruge qyteti, dhe jo t ënjë rruge malore, 850 metra mbi nivelin e detit. Tashmë kjo rrugë lidh per bukuri autostradën nacionale me Labovën historike, që labovitet kanë vendosur ta kthejnë  ne fshat turistik. Kisha e re e Shën Mërisë, qe e kane zili edhe qytetet, godina e Postes, e rikonstruktuar, shtepite e reja, kartolina dhe kaseta “Labova kendon”  etj, te krijojnë përshtypjen e një fshati të qytetëruar.

S’KA SI LABOVA!!!

Kjo shprehje ka ekzistuar për Labovën, vite e  dekada më parë. Labovitët shkonin nga ana e anës për kafshatën e gojës dhe për t’u arsimuar dhe “me vrap” ktheheshin ne fshat. Labova si me magji, në majë të malit, mblidhte bijtë e saj dhe festonte pashkët, Shëndellinë, Pashkët e gushtit, festën e hapjes së shkollës, pagezimin e ndonjë femije, pale dasmat e martesat, që tundej Odrieja… Po kështu dhe me pervjetorët e çetave dhe batalioneve partizane. Mblidhen labovitët dhe kujtojnë historinë e fshatit, të parët e tyre, kujtojnë Zhapën e Madh, bamirës i Ballkanit dhe  Europës,  deshmoret, qe ne Laboven e  Madhe  dhe të  Vogl,  behen jo pak, po 13 yje të pa shuara. Pikërisht për hir të këtyre traditave të shkë[lqyera, pushtetaret vendore,  s’duhet ta zvarrisin ceremonine e inagurimit te rruges se asfaltuar Subash-Labove e Madhe dhe të gjejnë mundësitë që ajo të shkojë deri në qendër të Labovës së Vogël.  Pikërisht për këto arësye:  RRUGA DUHET FESTUAR DHE INAGURUAR!!!

Pak histori…

Është e vërtetë një koincidencë e bukur që ne këtë vit jubilar te 65 vjetorit te çlirimit te Shqipërisë, te na dalin përpara ashtu madhështorë, me përvjetorët e lindjes se tyre edhe ata që dhanë jetën ne lule te rinisë për çlirimin e ven­dit.  Ata duket sikur thonë: "Do marrim pjesë edhe ne në këtë jubile te lavdishëm!"

I tille ishte edhe Sofo Meksi nga Labova e Madhe, i cili ne moshën 19 vjeçare ra për te mos vdekur kurrë,  atje ne kalanë e Borshit ne luftën e ashpër me nazistët e ballistët,  me 2 tetor 1943. Bashkëluftëtarët e tij, Thimjo Muçi, Ylli Poloska e Nako Bezhani, do te tregonin se me aktivitetin e tij te gjerë dhe aktin që kreu atje ne Borsh me mitralozin "Breda",  duke gozhduar armikun për te shpëtuar shokët, derisa një predhë mortaje do t'i merrte këmbën dhe dorën. Sofo Meksi konsiderohet një "hero real". Veprimtarinë antifashiste   ai e nisi herët, kur ishte 16-17 vjeç, ne Durrës, ku ra ne kontakt me shokë te tjerë progresistë. Shumë shpejt do te dallohej si një pjesëtar aktiv i njësitit gueril, sypatrembur e inteligjent, i cili do te merrte pjesë ne një varg aksionesh te rëndësishme e te rrezikshme, si ne atë te sigurimit te armëve, djegie deposh te armikut, zhdukje te spiunëve etj. Mirëpo kjo veprimtari ra  në sy te armikut, i cili ne momente befasie e kapi Sofon, e internoi ne Porto Palermo dhe me pas e nxori ne gjyq, ku u dënua me vdekje. Por me ndihmën e shokëve, ai u largua nga burgu. Edhe gjatë kohës që ishte ne internim, e me pas ne burg, Sofua,  nuk rreshti se punuari për organizimin e strukturave te rinisë e Partisë, për rezistencë  kundër pushtuesve.

Pas daljes nga burgu Sofua u kthye ne   Labovë.  Ishte momenti kur po krijohej çeta e pare partizane ne krahinën e Rrëzës, me emrin e dëshmorit "Prokop Meksi". Ai u radhit ne këtë çetë e me pas ne Batalionin "Misto Marne", ne aksionet luftarake te te cilit Sofua u dallua si një luftëtar trim, duke e mbyllur lavdinë e tij me epopenë e Borshit. Bashkëluftëtarët e tij, me ne krye komandantin trim Thimjo Muçi, dhimbjen për humbjen e SofoMeksit e kthyen ne   force, por edhe në një këngë që përjetonte jetën dhe veprën e tij, te cilën koha e ngriti ne lartësitë e viteve: "Mu tek Borshi me te dalë, Lule Sofo, Lule djalë...! Sofo Meksi nga Labova,  s'e lëshoi  armën nga dora..." Ishte një këngë që shërbeu jo vetëm si një flamur fitoresh ne beteja me armiqtë, por dhe me vonë që rinisë i printe nëpër aksionet e saj te shumta nëpër Shqipëri. Natyrisht, kjo veprimtari luftarake e Sofos,  nuk ishte e rastit, por rezultat i një formimi te tërë atdhetar. I brumosur me ndjenja te theksuara atdhetare nga familja   dhe fisi i tij i nderuar i Meksajve, Sofua se bashku me vëllezërit e tij: Foton, Panon e Thomanë, pse jo edhe me nënën e tyre, Toten,  ju bashkuan Lëvizjes dhe LANÇ, nga te cilët Panua u rreshtua ne formacionet partizane, ndërsa shtëpia e tyre ish­te një bazë e rëndësishme e kësaj lufte legjendare. Figura te tilla te ndritura luftëtarësh si Sofo Meksi, te cilit sot i përcjellim homazhe ne 85 vjetorin e lindjes, shërbejnë si një burim i lartë frymëzimi atdhedashurie për sot e për te ardhmen. Kjo i bën ata te pavdekshëm. Prandaj edhe poeti i mirënjohur labotit,  Arben Duka ne poezinë kushtuar dëshmorit te LANÇ  Sofo Meksi, ndërmjet te tjerave, thotë: O Sofo, o valë detesh,  Ne do ikim, ti do mbetesh,  Se ti s'ke moshë njeriu,  Do jetosh sa Shëndëlliu. (Mal i Labovës).

ODHISE PORODINI.

Në kryesinë e shoqatës “Odrie-Golik”, është hedhur ideja e krijimit të Fondacionit për Zhvillimin e Labovës. Në vija të përgjithshme, dihet se ç’ përfaqëson një fondacion dhe se ai ka mundësi ligjore dhe teknike, për të realizuar objektiva më specifike se një shoqatë, objektivat e së cilës, janë tepër më të gjera. Kjo iniciativë, u botua edhe në faqet e gazetës “Odria”, me qëllim që ajo të gjente edhe ndihmën e përkrahjen e anëtarësisë. Për hir të së vërtetës, duhet thënë, se deri tani, nuk ka ardhur asnjë reagim, qoftë pozitiv apo negativ për zhvillimin e mëtejshëm të këtij projekti. E njëjta gjë ndodh edhe me iniciativat e tjera të ndërmarra nga anëtarësia dhe të përkrahura nga Kryesia,  si për shembull ajo e dy mjeshtërve labovit të gurit, Stefan Stefani e Lili Prifti, që me vullnetarizmin e tyre, do të  mirëmbajnë  rrugët e  fshatit nëpërmjet  donacioneve  simbolike të  bashkëfshatarëve; miradministrimin e pasurive të Labovës; rikthimin e traditës për festimin e ditës së 15 gushtit në Manastirin e Tërbuqit etj.  Labova, ka plot njerëz të mençur dhe të urtë, të cilët mund dhe duhet të kontribuojnë në këtë drejtim, jo vetëm nëpërmjet ideve, por edhe financiarisht. Pa tjetër që historia, do t’jua shpërblejë një përkushtim të tillë.

Objektivi i këtij fondacioni, kuptohet qartë, nga vetë emërtimi i tij: Zhvillimi i Labovës. Tashmë është krijuar ideja, se e ardhmja e Labovës, është shndrimi i saj në një zonë turistike. Por jo vetëm kaq. Ajo ka pasuri e rezerva të konsiderueshme për zhvillimin e blegtorisë dhe përpunimin e produkteve të saj, pemëtarisë, pylltarisë,  mbledhjen e përpunimin e bimëve medicinave, përpunimin e ujit, përpunimin e pllakave të gurit, prodhimin e tullave, etj, aktivitete këto, të cilat janë ushtruar tradicionalisht nga të parët tanë dhe që janë në harmoni edhe me zhvillimin turistik të zonës. Këto janë vetëm disa ide të thjeshta, në kuadrin e projektit të madh për zhvillimin e Labovës, i cili për të qenë sa më konkret, duhet diskutuar, formuluar e miratuar, krahas formimit të Fondacionit. Një nga elementët kryesorë të realizimit të kësaj strategjie, është evidencimi dhe administrimi i pasurive të Labovës. Ato janë të shumta  e të gjithanshme, por deri tani janë lënë në mëshirën e fatit. Si të tilla, mund të përmendim: kullotat, rezervat ujore, trojet e banesave të bashkëfshatarëve të larguar prej kohësh nga fshati dhe sidomos testamenti i Zhapës, për Labovën  e shumë të tjera. Në kuadrin e kullotave, një vend të rëndësishëm, zënë ato të Odries. Siç dihet për to janë zhvilluar një sërë gjyqesh midis labovitëve dhe agallarëve të Gjirokastrës dhe si përfundim, ato u kthyen si pronë e fshatit tonë, gjë për të cilën ekzistojnë edhe dokumente arkivore. Por aktualisht ato nuk administrohen nga Labova, pasi për arsye që nuk dihen, ndoshta mos interesimi, trajtohen si pronë shtetërore e si rrjedhojë fshati nuk përfiton asnjë të ardhur. Burimet ujore të Labovës, mbeten një pasuri e pallogaritshme edhe pse deri tani kjo pasuri është shfrytëzuar jashtë çdo kriteri në interes të komunitetit labovit. Gurra e Mullirit u fal pa asnjë kusht, ndërsa ujësjellësi i Gurrës së Strakavecit, i ndërtuar me aq mund e sakrifica, e shkatërruan për 24 orë, për të vetmin qëllim ordiner, që tubat e tij të përdoreshin si mbajtëse pjergullash, gjurmët e të cilave gjenden edhe sot nëpër oborre labovitësh, si dëshmi të gjalla të atij shkatërrimi absurd. Vërtet burimet ujore janë pasuri shtetërore dhe si pronar, i takon shtetit e drejta e shfrytëzimit, por e drejta e komunitetit edhe me ligj është e padiskutueshme dhe e pa zëvendësueshme. Duhet theksuar se komunitet i Labovës, nuk janë vetëm ata që banojnë aktualisht në fshat, disa prej të cilëve, siç e dëshmojnë edhe me veprat e tyre, nuk i lidh asgjë me Labovën,  por të gjithë bashkëfshatarët autoktonë, që kanë atje troje, toka me certifikatë kadastre e pronësi të tjera. Nuk duhet lejuar që shfrytëzimi i burimeve të tjera ujore, si ai i Odries, Skotinisë, Gurrës së Malit, Nënëgureve etj, të bëhet pa kushte në favor të komunitetit labovit. Evidencimi i trojeve të labovitëve që janë larguar prej kohësh e që aktualisht janë të lira, apo të braktisura, ka rëndësi, pasi do të rikthejë interesin e tyre për zhvillimin e Labovës, si dhe do të zgjerojë rrethin e personave që janë të predispozuar për një Labovë turistike. I një rëndësie të veçantë, është edhe riaktivizimi i testamentit të Zhapës për Labovën, gjë që deri tani nuk është ndjekur në rrugë ligjore e institucionale, por në mënyrë amatore, gjë që më shumë ka prishur punë, se sa ka shkuar drejt zgjidhjes së problemit. Pa dashur të vazhdojmë me analizën e problematikave të mësipërme, pasi ato janë të shumta e një gjë e tillë në të ardhmen, duhet të  jetë mision i Fondit për Zhvillimin e Labovës, theksojmë, se  aktivitetet  e mësipërm, shtojnë jo vetëm elementët e infrastrukturës turistike të zonës, por edhe të ardhurat për zhvillimin e fshatit e sidomos për miradministrimin e pasurive të tij, nëpërmjet një institucioni kujdestar të zgjedhur nga komuniteti.

1. Sikurse jeni vënë në dijeni, nga numri i kaluar i gazetës “Odria”, në kuadër të Vendimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor të Gjirokastrës, rrëzimit të kërkesë padisë së  Lekëlit, për problemin e ujit të gurrës, kundër Ndërmarrjes së Ujësjellës-Kanalizimeve, Tepelenë, Gjykata e Apelit Gjirokastër, vendosi prishjen e vendimit, të Gjykatës së Shkallës së Parë dhe rigjykimin e çështjes ne themel. Kjo është një arritje në drejtim të komunitetit lekëlot, i cili falënderon, av. Idajet Beqirin, që mbron këtë çështje .
2. Në mbrëmjen e datës 21 nëntor dhe 5 dhjetor 2009, në emisionin “Rrugëtim”, të gazetarit Fatos Baxhaku, në TOPCHENEL, u transmetua dokumentarët historik për Thanas Vajën dhe Antigonenë, të cilat u ndoqën me shumë interes nga bashkëfshatarët, miq dhe dashamirës të Lekëlit. Për realizimin e dy dokumentarëve, falënderojmë gazetarin Fatos Baxhaku, duke ju bërë thirrje, shkrimtarëve lekëliotë: Pandeli Koçi, Virgjil Muçi, Niko Gjoni, si dhe operatorëve: Agim Kuri e Kostandin Poga, të përgatisin dokumentarë të plotë për historinë e Lekëlit.
3. Informohemi, se në dy muajt e fundit, kryetari i komunës Qendër Tepelenë, ku bën pjesë edhe Lekëli, zoti Arjan Jara, po bën të gjitha përpjekjet për asfaltimin e rrugës së fshatit, nëpërmjet Fondit Shqiptar të Zhvillimit. Ky është një lajm shumë i mirë, por nuk duhet të mbetet vetëm në kuadrin e premtimeve.

• Design Web Site
• Games
• Photos
• Video

 Bisedë me Lame Priftin.

Halim Ramohito. Fragment nga vëllimi i parë i librit “Në shërbim të atdheut tim”.

            Lame Prifti: - Ke folur tamam si një poet. Edhe unë ndjej një kënaqësi të madhe për këtë takim të shumëpritur. Të takohesh me ty e me Sofon, nuk është diçka e rëndomtë. Kjo, sa për meritat dhe aftësitë tuaja, aq edhe për faktin se jeni djemtë e xha Pilos, ustait duarartë të gjithë krahinës së Rrëzës, që nuk reshti së ndërtuari deri sa dha frymën e fundit. Të dyve, por edhe Vangjelit, Josifit e Arbenit iu uroj shëndet dhe gëzim e lumturi në familje.

            Për ata që nuk jam njohur nga afër, po prezantohem: Unë jam Lame Lolo Prifti. Fisi ynë është me origjinë nga Lekli, por ne kemi lindur dhe jemi rritur në Tërbuq. Në tërbuq, shkokët e mi kanë qenë dhe janë: Sotir Vardhami, Sofo Stavri, Këno Stavri, Pavllo Zherdi, Dhimo Hila dhe plot të tjerë, që nuk po i përmend për momentin, sepse do të delte një listë shumë e gjatë. Në Tërbuq, unë shkoj sa herë që vi nga Amerika, ku jemi vendosur prej vitesh së bashku me time shoqe, Dudi Ramohiton ng Tragjasi i Vlorës dhe me vajzën tonë, Laurën. Pasi mbarova shkollën fillore në Tërbuq, me mësues të madhin Koço Hila, duke pasur në klasë edhe Sotir Vardhamin, Leno Ndreun, Vasile dhe Juli Vardhamin, shkova në Shkollën Ushtarake “Skënderbej”.  Pasi e mbarova atë, shkova në Bashkimin Sovjetik, në njërën nga shkollat e mesme ushtarake. U ktheva në vitin 1953 dhe u emërova instruktor në Shkollën e Bashkuar të Oficerëve. Në vitin 1956, më dërguan përsëri në Bashkimin Sovjetik, në Akademinë e Lartë Ushtarake të Kimisë, të cilën e mbarova me rezultate shumë të mira.  Nga viti 1961 dhe deri në vitin 1970, kam shërbyer si shef i kimisë të Forcave Ushtarake Detare. Atje kam pasur shumë tërbuqotë e labovitë dhe ndjej kënaqësi të them se me ta kemi kaluar si shokë e vëllezër të një krahine. Në vitin 1971, më caktuan me detyrë në ambasadën tonë në Sofje të Bullgarisë, ku qëndrova deri në vitin 1974. U ktheva para kohe, sepse kunati im, gjeneral Halim Ramohito, u dënua si pjesëtar i grupit puçist në ushtri. Sapo më kthyen, më çmobilizuan nga ushtria, më përjashtuan nga partia dhe më dërguan me vite të tëra të punoja në fabrikat e Këlcyrës. Kudo që kam qenë, në ushtri apo në jetën civile, kam punuar me përkushtim, për t’ia larë popullit tim gjithçka që ka bërë për mua.

            Në vitin 1993, së bashku me gruan dhe vajzën, kemi emigruar në Amerikë, në qytetin e Bostonit, ku jemi edhe sot e kësaj dite. Atje ka shumë bashkëfshatarë nga Tërbuqi, të dyja Labovat dhe Lekli, aq sa nganjëherë i themi njëri-tjetrit me shaka se na duket sikur jetojmë në një Rrëzë të vogël, atje rrëzë maleve të Golikut, Shëndëlliut e Odries, aq të lidhur e të bashkuar jemi me njëri-tjetrin. Ajo që na bashkon më shumë, - këtë dua ta theksoj dhe ta theksoj me të madhe, - është gazeta “Odria”. Kur e marrim atë në dorë, na duket sikur jemi në vendlindje, sikur Tërbuqi, Labova e Lekli na vijnë atje në Amerikë dhe na nxjerrin mallin e fëmijërisë e të rinisë sonë. Atje, malli është bashkudhëtari ynë i përhershëm, i fortë e i pandarë. Bisedoj në telefon me Diogjen Papajanin, atë njeri të mrekullueshëm, vëllain e Sofos së paharruar. Flas me Sotir Vardhamin, me Ilo Foton, me Thanas Hodën, me Vangjel Priftin, me Theodhori Mihën, me familjet e Llazi Muçit nga Lekli dhe Polo Mihës nga Labova. Xha Koço Duka, që besoj se është një nga më të moçmit e krahinës sonë, na merr shpesh në telefon. Na pyet me radhë, sepse ka mall për ne, më të rinjtë dhe na flet sikur të ishim djemtë e vajzat e tij.

            Kur u nisa për këtu, më pushtuan emocionet dhe, aty për aty, më lindi dëshira të kontribuoja edhe unë për botimin e një numri të gazetës “Odria”. Me aq sa kemi mundësi, sepse ti ndoshta e di që disa prej nesh, sidomos unë e Illo Fotua, jetojmë me asistencë sociale. Shttei amerikan na mban me paratë e tij dhe për këtë i jemi shumë mirënjohës. Sidomos mirënjohje do të kemi sa të jemi gjallë të madhit Bill Klinton, që ishte një president i veçantë në llojin e vet dhe i doli zot Kosovës dhe mbarë kombit shqiptar në një nga çastet më të vështira të historisë së tij, atëherë kur dikujt mund t’i dukej i pabesueshëm dhe i pakuptimtë një gjest i tillë.  

            Unë vi në Shqipëri një herë në dy vjet. Sapo vi, të parën gjë që bëj është vizita në Tërbuq. Nuk mund të përshkruhet malli që më pushton kur marr atë rrugë. Nisem ngadalë e ngadalë nga Subashi, ndalem për t’u çlodhur e për t’u çmallur në Zaje dhe te Kroi i Kallogresë dhe, para se të trrokas në ndonjërën nga dyert e të dashurve të mi, këmbët më çojnë vetvetiu në varrezat e fshatit. Ulem dhe më duket sikur takohem jo vetëm me prindërit e mi, por me të gjithë bashkëfshatarët që nuk janë më midis nesh. Vë tufa lulesh dhe ndez qirinj me respekt për mësuesin tim të nderuar Koço Hila, tek Sofua miku im i shtrenjtë dhe shoku më i ngushtë i fëmijërisë. Ata që janë bërë më të dashurit për mua, janë Dhimo Hila, Thoma Vardhami  dhe plot të tjerë. Kësaj radhe, kam takuar atje Kiç Zisin, Pipo e Llazo Dedin, Fori Pulerin, Gjergjo Markun, Thoma Vardhamin. Ishte e pamundur të mos shkoja edhe në Gjirokastër, në familjen e Prokop Vardhamit, ku ngushëllova për vajzën. Takova Qirjako Hilën e Kristaq Çombin dhe më vjen shumë keq që nuk e takova Thoma Çombin. Shkova për vizitë në familjen e Sofo Stavrit. E thashë që ai ishte një nga shokët e mi më të dashur të fëmijërisë dhe, pak çaste para se të ikte nga kjo jetë, ka thënë: “Unë po iki, por kam edhe një vëlla tjetër në Amerikë, Lamen...”

            Këtu në Tiranë, e kisha për detyrë të shenjtë dhe të padiskutueshme të shkoja për vizitë sidomos në familjet e atyre që janë ndarë nga jeta këto dy vitet e fundit. Shkova së pari në familjen e Thoma Notit. Shkuam së bashku me Këno Totin, të cilit gjej rastin t’i shpreh gjithë mirënjhjen time. Takova Elsën, atë grua të mrekullueshme dhe nuk mund të mos lotoja dhe të mos më mekej zëri kur mundohesha të gjeja fjalët e ngushëllimit që thuhen në të tilla raste. Në emër të shokëve, i thashë Elsës, të Diogjen Papajanit, Sotir Vardhamit, Illo Fotos, Thanas Hodës, Vangjel Çiçit, Aleko Dhimës dhe gjithë të tjerëve, të lutem shumë t’i pranosh këto pak para. Të lutem shumë gjithashtu që me to të blesh disa tufa lulesh dhe t’ia vësh Thomait tek koka atje në varr. Dhe t’i thuash: “Thoma, këto lule i ke nga shokët e tu, që janë në Amerikë!... Ata të kujtojnë nuk do të të harrojnë asnjëherë.

            Nuk mund të mos shkoja edhe në familjen e Bezhanajve. Falenderoj Miltjadh Muçin, që ma mundësoi vizitën në këtë familje atdhetare. Takova Ulinë, mbesën e Polos e të Arqilesë, vajzën e xha Prokopit, atij njeriu të mrekullueshëm. Ngushëllova Ulinë dhe bashkëshortin e saj edhe për djalin. Ajo që më ka bërë më shumë përshtypje gjatë kësaj vizite të shkurtër në atdheun  tim është sidomos zemra përherë e bardhë e bashkëkrahinasve tanë, gatishmëria e tyre për të të ardhur në ndihmë në të gjitha mënyrat e mundshme, dashuria dhe mikpritja e pakrahasueshme. Zemrat dhe dyert e hapura janë një nga traditat më të mrekullueshme e më të pakrahasueshme të krahinës sonë dhe iu takon tashmë fëmijëve, nipave e mbesave tona që atë ta ruajnë, ta kultivojnë dhe ta përcjellin më tej, nga brezi në brez.

            Në vijim të kësaj bisede pa protokoll, kam dëshirë të theksoj diçka. Me ty dhe me Sofon, unë nuk takohem thjesht si një bashkëfshatar. Iu konsideroj si të afërmit e mi, si kushërinjtë e mi të parë, pasi jeni vëllezërit e Kleo Dukës. Të Kleos tonë të mrekullueshëm, për të cilin ti ke shkruar aq me ndjenjë, vërtetësi e sinqeritet dhe ndoshta do të shkruash edhe më shumë në të ardhmen. Janë të shumta gjërat që na bashkojnë, që nga fëmijëria dhe rinia ime. Na bashkon sidomos kujtimi i mëmave tona të dashura. Aq e vërtetë është kjo, sa që me kënaqësi po tregoj për herë të parë edhe një sekret “të vogël” familjar. Pas vdekjes së Gathos, tezes sime të ndjerë dhe gruas së parë të xha Pilos, ajo që u bë sebep për martesën e tij të dytë me Lenon e Dedajve ishte pikërisht mëma ime, Fotinia. Ajo e bëri këtë gjest të rrallë për atë kohë edhe sepse me mëmën tuaj ishin shoqe të afërta, por edhe sepse mendonte me të drejtë se Lenua, me ato cilësitë dhe virtytet e saj të rralla, do të dinte ta gjente rrugën drejt zemrave të Polimisë, Kleos e Eftihisë, që kishin mbetur jetimë dhe kishin nevojë për dashuri e përkujdesje.

            Dhe tani, besoj se i thashë të gjitha, ose thashë aq sa munda. Uroj që shoqata jonë t’i ketë punët mbarë e më mbarë dhe, ashtu siç kanë qenë në të kaluarën fshatrat tonë të Rrëzës, të afërt e të bashkuar, ashtu të jemi edhe ne. Meraku ynë të jenë takimet dhe letërkëmbimet e telefonatat e përhershme, miqësia, dashuria, që i kemi trashëgim dhe amanet nga të parët tanë. Atje në Amerikë, ne jemi një grup i pandarë, me Diogjenin, me Sotirin, me Illon e të tjerët dhe iu siguroj se unë flas edhe në emër të tyre dhe iu sjell edhe urimet e përshëndetjet e tyre vëllazërore. Nuk e di nëse kam harruar ndonjë gjë...

            Lame Prifti: - Të falënderoj që po ma jep këtë mundësi, sepse Laura është vërtet gjëja më e bukur dhe më e rëndësishme në këtë jetë për mua dhe Dudinë. Edhe në vitet e kohët tona më të vështira, kur na u desh të përballeshim me gogolin e luftës së klasave, ajo ka qenë lulja dhe gëzimi i jetës sonë, për të mos thënë edhe qëllimi kryesor i kësaj jete. Siç e kam thënë më lart, ime shoqe është motra e Halim Ramohitos. Babai i tyre ka qenë emigrant ekonomik në Amerikë dhe, pikërisht për këtë, ne nuk e patëm të vështirë të merrnim dokumente amerikane në vitin 1993. Natyrisht që edhe vajtja në SHBA ishte një nga vendimet tona më të rëndësishme dhe sigurisht një ngjarje e bukur e jetës sonë, ndonëse nuk është aspak e lehtë të lesh vendin tënd dhe të kapërcesh dete e oqeane të tërë për të shkuar në një vend të ri, ku duhet ta fillosh çdo gjë nga e para.

Natyrisht që atje shkuam së bashku me Laurën. Shumë shpejt ajo filloi dhe mbaroi me rezultate shumë të mira kolegjin, punoi disa vjet dhe pastaj mbaroi studimet e larta universitare. Është e martuar me zotin Myzafer Çela nga Devolli, nëna e të cilit është nga Golemi i Gjirokastrës. Prej vitesh, Laura punon në bashki dhe mua më duhet ta le mënjanë modestinë për të të thënë se është një punonjëse e dalluar. Ka shoqëri të gjerë dhe është e dashur me të gjithë, ashtu siç kemi qenë edhe unë e ime shoqe në rininë tonë. Laura me Myzaferin na kanë dhuruar tri mbesa të mrekullueshme: Dean, Sonjën dhe Dishellën, e cila ka lindur vetëm para disa muajsh dhe ne e quajtëm kështu për nder të bashkëshortes së Obamës së madh. Familja jonë i ka dhënë Barak Obamës tri vota, timen të Dudi Ramohitos dhe të Laura Priftit (Çelës). Tani në Amerikë jemi në prag të zgjedhjeve vendore dhe kemi shumë dëshirë të fitojë përsëri kryetari i tanishëm i bashkisë së Bostonit. Ai ka shumë vjet që zgjidhet në këtë post, quhet Thoma Klinino dhe është me origjinë italiane. Unë jam takuar disa herë me të dhe tani na ka ftuar për darkën e vitit të ri, së bashku me Dudinë. Është një njeri i mrekullueshëm.

  Bostoni është një qytet i madh, ku ka shumë shqiptarë. Atje kemi tri kisha ortodokse shqiptare, por ajo që është më e dashura dhe më e shtrenjta për ne, është kisha e Fan Nolit. Atje meshon At Artur Liolini, një burrë i rrallë dhe atdhetar i vërtetë. Ai është një mik i madh i të gjithë shqiptarëve dhe i ndihmon shumë ata.  Po kështu, në mbledhje e takime të ndryshme që kemi zhvilluar në Boston, kam takuar edhe Fatos Nanon, edhe Ilir Metën, edhe Edi Ramën. Ndërsa në vitin e kaluar, së bashku me presidentin e nderuar të Shqipërisë, zotin Bamir Topi, kemi ngrënë drekë në Restorant “Vlora”, të cilin e ka hapur një djalë vlonjat shumë i zoti dhe shumë simpatik, që e quajnë Aldo Velaj. Unë jam përherë pranë këtij djali të mrekullueshëm, që edhe atje në Amerikën e madhe, kampionen e demokracisë në mbarë botën, i bën nder Vlorës së tij të dashur dhe gjithë Shqipërisë. Aldo, po të flas nga Tirana, Kur të botohet gazeta “Odria” me bisedën time, unë do të ta sjell atë tek “Vlora” jote e dashur, për të të thënë se edhe këtu ku jemi të kujtojmë dhe të urojmë gjithmonë suksese. Të tillë janë në përgjithësi fëmijët tanë në Amerikë. Edhe vajza ime i ka mbaruar të gjitha studimet shkëlqyeshëm dhe tani e përballon jetën me shumë dinjitet.

Këto që them, nuk përbëjnë ndonjë çudi të madhe. Djemtë dhe vajzat e krahinës sonë kanë qenë gjithmonë të suksesshëm, duke filluar që nga të mëdhenjtë Zhapa e Meksi të Labovës, Vaja e Byku të Leklit, Karajanajt e Tërbuqit dhe plot të tjerë burra të shquar si Spiro Stoja e Sevo Cikua, Lame Çekani, Thoma Noti e Vito Koçi. Të gjithë këta, i kanë shkruar e volusur emrat e tyre me germa të arta në panetonin e kohërave dhe përbëjnë krenarinë e vërtetë të krahinës së Rrëzës.

Po tani, mendon se biseda jonë është e plotë?

            Lame Prifti: - Patjetër! Kam një kënaqësi të veçantë që sot takohem për herë të parë me zotin Thanas Meksi, duke shprehur gjithë simpatinë dhe respektin tim për këtë njeri të shquar të Labovës, që ka bërë emër si intelektual dhe studiues jo vetëm në krahinën tonë dhe në Elbasan, por edhe në shkallë vendi. Me sa di, zoti Thanas, ti i ke ca lidhje, me të cilat mund të ndikosh që rruga nga Subashi deri në Tërbuq dhe, së shpejti edhe në Labovë të Madhe, të shkojë edhe në Labovë të Vogël. Lidhjet tona janë shumë të lashta. Kemi kaluar së bashku të mira dhe të këqija, gëzime e hidhërime, bashkë i kemi bërë dasmat e dollitë, bashkë i kemi përcjellë të vdekurit për në banesat e fundit, bashkë i kemi bërë edhe krushqitë. Ja, mëma ime, Fotini Sopiqoti, ishte pikërisht nga Labova e Vogël. Edhe mëma, madje edhe gjyshja e këtyre djemve, ishin nga Tërbuqi dhe u martuan në Labovë.  Gjithashtu edhe e ëma e Dhimo Hilës, Maro Stavri, e Labovës së Vogël u martua në Tërbuq, edhe e ëma e Illo Fotos, Polite Gjergji, që u martua me Kiço Foton, edhe kushërira e saj, Lenua, që u martua me Thanas Dedin, edhe e ëma e Sotir Vardhamit, Polite Jaraku, martuar me Vangjel Vardhamin nga Tërbuqi, e ëma e Llazo e Kostandin Lelit, Mathia, martuar me Pilo Lelin në Tërbuq, për të ardhur pastaj deri tek Zone Çoko e Zone Llogo, që janë martuar me Foto e Jani Xhavarrën në Labovën e Vogël dhe Tote Pulerin e Athina Çokon dhe ndonjë tjetër që mund ta kem harruar, që ishin nga Tërbuqi dhe u martuan në Labovë të Madhe. Do të ishte një mrekulli që kjo traditë të përsëritej e t’i rezistonte kohës, por tani jetojmë realitete të tjera dhe gjërat sa venë e bëhen më të vështira.

            Dhe tani, faleminderit për të gjitha, o miq, qofshi të lumtur e të bekuar me çfarë t’iu dojë e bardha zemër!

APOSTOL DUKA.

 Pjesë nga libri “Unë, Oresti i vërtetë”

            Oresti: - Ndoshta djalë xhaxhai. Babai im thoshte se ata kanë qenë katër vëllezër, Sevua, Golia, ndërsa dy të tjerëve nuk jua mbaj mend emrat. Të thashë se Golia jetoi deri vonë në Hundëkuq. U shurdhua, u qorreps, po nga mendja e logjika ishte qiqër. Thonë se, kur u vra Sevua, ai ka qenë ngjitur me të.

            Oresti: - Nuk e kam të dhënë të saktë, por tregonin se vrasja ka qenë një organizim i shëmtuar i shtetit grek me vllejtë. Ata e kanë vrarë, diku në kufirin midis Greqisë dhe Maqedonisë së sotme. Në ato vende vepronte Sevua më së shumti, atje bëri luftë, kreu misione të fuqishme dhe pati shumë sukses. Thonë se arriti të çlironte nga haremi ose nga sarajet e Sulltanit deri edhe gruan e një konsulli të përmendur rus. Thonë se rusja ra në dashuri me një pasha të bukur turk dhe ai nuk e futi në harem, por e mori atë për grua. Rusia, nga ana e  saj, i kërkoi grekut ta ndihmonte për ta kthyer përsëri gruan e ambasadorit në shtëpinë e saj. Dhe nga Greqia erdhi lajmi se duhej gjetur patjetër Sevo Cikua, pasi vetëm ai mund t’i delte në krye kësaj pune.

Në Stamboll, Sevua kishte xhaxhain e tij, ose vëllain e gjyshes nga ana e mëmës, që quhej Naqo ose Niko Stamo dhe punonte atje si bahçevan. Sevua ndenji gjatë në shtëpinë e Naqos dhe bëri planet se si do ta hidhte prapë në dorë Marien,  rusen e bukur. Mori me qira një anije ose varkë, i vuri flamurin turk dhe e la të priste tek këmba e urës së famshme të Bosforit. Pastaj doli në udhë dhe priti sa të vinte karroca e pashait të ri e të famshëm, që e çonte çdo ditë nusen e tij të re në Kishën e Shën Sofisë. Sevua kishte edhe shokë me vete. Sapo karroca u shfaq në krye të Urës së Gallatës, ata qëlluan pandërprerë në këmbët e kuajve. Kuajve iu prenë këmbët, karroca ra përtokë. Sevua nuk i ngau fare shoqëruesit e gruas, iu tha atyre të tregonin në saraj se rusja ishte kthyer përsëri tek i zoti, e rrëmbeu gruan dhe e çoi me shpejtësi tek varka. Aty, e veshi me rroba karakteristike shqiptare ose greke, ndërsa për vete u vesh me rrobat e turkeshës - ruse dhe mori një rrugë tjetër, në mënyrë që shoku i tij dhe rusja të kishin sa më shumë kohë në dispozicion për t’u larguar. Ai shkoi  pranë një manastiri, ku kishte lënë disa njerëz dhe një gomar për ta ruajtur, zhveshi rrobat grarishte, u vesh si prift ose kallogjer manastiri, ia hipi gomarit dhe kaloi mes përmes ushtarëve e policëve turq, që e kishin rrethuar vendin nga të gjitha anët, për t’i shtënë përsëri në dorë rusen dhe rrëmbyesit e saj. Ata as që dyshuan fare, e lanë priftin të kalonte bashkë me shoqëruesit e tij dhe kështu ai shkoi qetë-qetë në shtëpinë e Naqos, veshi rrobat e tij dhe u kthye prapë në Greqi.  

Dhe prandaj në këngën e tij është ai vargu: “...Mes përmes çave Stambollë...”, prandaj në këngë Sevua krahasohet me sorkadhin, sepse ai ka qenë një burrë i gjatë dhe i bukur, më i bukur se çdo grua që mund të fshihej nën atë kostumin grek me të cilin iu vodh Sevua rrethimit. Por grekët nuk u gëzuan nga kjo, ata i ngritën kurth dhe bënë atë që bënë...

Kur Sevua u kthye nga Turqia në Greqi, ai kërkoi shpërblimin e premtuar. Bëhej fjalë për shumë para, të cilat Greqia nuk ishte e gatshme t’i paguante dhe ia kërkoi ato Turqisë, ose ndoshta edhe Rusisë, se Sevo Cikua në interes të tyre kishte vepruar, domethënë Rusisë i kishte  kthyer mirë e shëndoshë gruan e konsullit, ndërsa Turqinë e shpëtoi nga telashet që lindin natyrshëm në raste të tilla rrëmbimesh. Përfundimisht, pagoi Turqia, por në atë kohë ajo kishte ndërruar kartmonedhën e saj, domethënë kishte prerë para të reja. Sevua nuk i njihte, nuk ishte mësuar me ato para, mendoi se ia kishin bërë me hile dhe i gjithë mundimi i shkoi kot. Pa e zgjatur shumë, ato para ua dha Dhimajve të Labovës së Vogël, të cilët deri atëherë ishin njerëz e punëtorë të zakonshëm, pa ndonjë irat e pasuri të madhe, por shumë shpejt u bënë milionerë të mëdhenj. Me paratë e Sevo Cikos u bënë, por kurrë nuk e pranuan këtë fakt.

Pas rrëmbimit të dyfishtë të ruses së bukur, Sevua mori famë të madhe dhe, me autoritetin e tij, u bë sa i rrezikshëm, aq edhe i bezdisshëm për arhondët grekë, të cilët, në bashkëpunim me çelnikët vllej, bënë plane për ta vrarë. Dhe e vranë, dihet ajo, se pritës mund t’i shpëtosh një herë, ja edhe dy ose tri herë, por jo kurdoherë.

Oresti: - Nuk e besoj dhe për këtë kam një argument të fortë: Në vitet e para të çlirimit, kur isha në Gjirokastër, bëra shumë përpjekje që edhe Sevo Cikua të përfshihej ndër rilindësit tanë, të përmendej si atdhetar ose fundja si një kristian i devotshëm, që kishte bërë gjëra të mira për Shqipërinë. Takova disa historianë të njohur, shkova disa herë në Komitetin e Partisë dhe në institucionet e tjera, ku kisha shumë miq e të njohur, të cilët, në kushte të tjera dhe për punë e halle të tjera, nuk do të ma kursenin ndihmën, por kësaj here kërkesa ime nuk u pranua.

Oresti: - Më thanë shkurt se Sevo Cikua ishte filogrek, njëlloj si Vangjel e Kostandin Zhapa dhe e gjithë veprimtaria e tij kishte shkuar në favor të Greqisë. Veç parave që ua dha me aq lehtësi Dhimajve, ai duhet të ketë pasur me siguri edhe para e pasuri të tjera, por edhe ato i mbetën Greqisë. Pra, kur ti vepron në interes të një shteti, kur edhe jetën e vë çdo çast në rrezik për t’i shërbyer atij deri në fund, si mund t’i bësh keq popullit të tij?!... Sigurisht, ato fjalët sikur Sevua gjoja ka vrarë e ka prerë nëpër fshatrat greke, deri edhe ka pjekur në furrë fëmijë, gra e të moshuar, janë sajime të mendjeve të çoroditura, në të cilat ziente urrejtja ndëretnike, sidomos pas ndërprerjes të çdo lloj marrëdhënieje midis dy shteteve e popujve që ndoshta kanë të njëjtën origjinë.     

Oresti: - E çfarë thoshte Llukani?

Oresti: - Tani, unë e kam pasur njeri shumë të afërt Golen, kam folur me të me qindra herë, siç flas tani me ty dhe ai nuk kishte ndonjë shenjë në faqe. E dyta, unë jam edhe pak biolog dhe këto historitë me desh, cjepër e dhi që na e ndjekan rrezikun, janë përralla me mbret dhe, po t’i shkruash, të venë teneqenë. Ja, po të pyes: Përse Golia ia ka treguar me aq shumë hollësi  atë histori Llukanit  dhe jo ndonjë tjetri? Përse jo mua, që më kishte edhe më të afërt, njeri të gjakut të tij?... Me përjashtim të qenit (por qeni leh dhe mund t’i zbulojë të zotët, kur ata duan të udhëtojnë në fshehtësi), asnjë kafshë nuk e ndjen rrezikun sa kali. Që këtu, kuptohet që historia e Llukanit  është gjysmake, pjellë e fantazisë së tij. Jo, jo, në Greqi e kanë vrarë Sevon. Po edhe atje, pranë shtëpisë së tij të parë e ka dhënë frymën e fundit, në vendlindje, se fundja Cikajt nuk kishin shumë kohë që ishin larguar prej andej. E vërteta është se vdekja e tij sikur u preu krahët vëllezërve të tjerë, sepse mëria dhe zilia e vendasve dhe bejlerëve e agallarëve të Gjirokastrës u shtuan së tepërmi. Për ta zbutur sadopak goditjen e mundshme, ata vendosën të shpërndaheshin. Njëri shkoi në Lekël, tjetri në Labovën e madhe, tjetri në Labovën e Vogël, një tjetër diku në fshatrat e Lunxhërisë, ndërsa Golia dhe gjyshi i Kozmait nuk luajtën nga Hundëkuqi dhe pasardhësit e tyre jetojnë atje edhe sot.

                                   DJALI I KODRËS,  QË  PUSHTOI ZEMRAT E ARGJENTINASVE

Sipas  librit “Atje larg, në fund të botës”, të  Pirro Andonit

            Në një mbrëmje të vonë, një telefonatë më zgjoi nga gjumi. Ishte zëri i një bashkëkombësi.  Dallohej nga theksi dhe nga përzierja që u bënte fjalëve herë pas here. U prezantua në emër të dy personave, të vetes së tij, Llazo Koçi dhe të mikut, me të cilin ishte bashkë atë mbrëmje, guvernatorit të La Riojas, Carlos Saul Manem, i cili pas një viti do të zgjidhej president i Argjentinës.

            Xha Llazua, siç i flisnin shumë atdhetarë, ishte vendosur në Buenos Aires, në fillim të viteve 30. Aty kishte krijuar familjen duke u martuar me një grua argjentinase, me    të cilën kishte dy fëmijë. Dallohej nga shumë shqiptarë të tjerë e ishte në gjendje më të mirë ekonomike, kishte një rreth të gjerë miqsh në sferat e larta të qeverisë, në qarqet sportive të vendit dhe jashtë tij. Këto i kishte arritur nëpërmjet aftësive dhe karakterit të fortë të shqiptarit.

            Duke marrë për bazë përgatitjen fizike dhe karakterin e fortë, ai ishte zgjedhur si trajneri i boksierit me famë botërore, Pasqual Perez. Fama e këtij boksieri, e bëri të njohur edhe ekipin që punonte me të, në veçanti xha Llazon. Kjo ndikoi dhe në ekonominë familjare, sepse një punë e tillë i siguronte të ardhura të mira. Kështu që Llazo Koçi ishte midis shqiptarëve në gjendjen më të mirë ekonomike. Puna e kishte miqësuar me shumë figura politike të Argjentinës, midis të cilëve edhe me ish-presidentin e vendit, Carlos Saul Menem. Me këtë të fundit ai ishte mik i ngushtë. Siç më tregonte vetë xha Llazua, Menem kishte qejf të dëgjonte për historinë e Shqipërisë, për jetën e zakonet e popullit shqiptar, për situatën aktuale etj. Origjina siriane e Menem, e afronte shumë me vendin tonë dhe shtonte interesin e tij për Shqipërinë, sidomos për të kaluarën nën pushtimin osman.

            Atë mbrëmje, kur më telefonoi, ishte së bashku me Carlos Saul Menem. Pas bisedës, shakave dhe humorit të cilat xha Llazos i pëlqenin, erdhi edhe ftesa për të shkuar për vizitë në La Rioja, ku më prisnin për të kaluar bashkë fundjavën. Pas kësaj dite, miqësia ime me këta dy burra u forcua.

            Shpesh bisedonim për gjendjen në Shqipëri dhe xha Llazua, të cilit i kujtohej koha e fëmijërisë, varfëria dhe uria, tregonte njëfarë skepticizmi ndaj asaj që paraqisnim ne si model të një shoqërie ku të gjithë njerëzit jetonin mirë dhe shpesh u shmangej bisedave politike. Edhe propozimeve të bëra nga unë dhe paraardhësit e mi, për një vizitë në Shqipëri, ai nuk iu përgjigj pozitivisht. Asnjëherë nuk tha jo, me gojën plot, por as nuk pohoi, se kishte dëshirë të vizitonte vendin e të parëve të tij.

            I vendosur në Buenos Aires, bashkë më shumë shqiptarë të tjerë në vitet e krizave të mëdha të viteve 30 të shekullit të kaluar, ai u shmangej bashkatdhetarëve të tij.

            Rrallë, shumë rrallë merrte pjesë në veprimtaritë e shoqërisë politike “Skënderbeu”. Zëri i tij në të tilla takime nuk dëgjohej kurrë dhe ishte një kontrast i vërtetë për ne që e njihnim karakterin e tij impulsiv, polemik, kurajoz dhe guximtar,  kur vërenim se në të tilla raste ai nuk ngrihej të thoshte ndonjë fjalë, por në punë të tjera dhe nevojat që i paraqiteshin përfaqësisë, si në vitet e para të saj dhe më vonë, xha Llazo ishte i papërtueshëm. Në vitet e vështira të diktaturës i vetmi që dilte përpara gjërave me kurajo dhe u hapte rrugë shumë veprimtarive të Përfaqësisë në Argjentinë, ishte Xha Llazo. Ai njihte Levingstonin dhe Videlen, ishte mik i presidentit Peron, i kryetarit të partisë më të madhe të djathtë, Alsogaray dhe i shumë personaliteteve të tjerë të vendit. Këtë pozitë të respektuar ia kishte dhënë puna e tij. Duke qenë pranë boksierit të famshëm Pasqual Perez, Llazo Koçi tregoi karakterin e tij të fortë, besimin, shpirtin e sakrificës, optimizmin, të cilat shoqëroheshin me retorikën dhe fjalën e ngrohtë, jo vetëm në marrëdhëniet me boksierin, por edhe me publikun. Shpesh, “El Albanes” dëgjohej të thoshte se fitorja ishte e sigurt, se kampioni ishte i pamposhtur dhe këto fjalë vërtetoheshin duke festuar së bashku me mijëra tifozë vendas fitoret e Pasqual Perez. Në këto festa të mëdha, bashkë më Pasqual Perez ai zuri vendin e nderuar në shoqërinë sportive dhe në opinionin shoqëror të vendit.

            Llazo Koçi ishte një familjar shembullor. Fëmijët e tij ishin pasardhës të babait të tyre, duke u rreshtuar në radhët e partisë peroniste. Ai kujdesej për ta, polemizonte për problemet e kohës, urrente diktaturat. Ai tregohej i matur në qëndrime, me vështirësi merrte pozicion, sidomos për problem që nuk i njihte, ashtu si në rastet e tjera ishte i përmbajtur kur sulmonte të keqen, regresiven, të cilat  në disa raste i konkretizonte dhe me gjendjen e disa prej bashkëkombësve të tij.

            E kisha si detyrim shoqëro, një kërkesë të një kolegut tim, Piro Koçi, që ta bindja xhaxhain e tij të vinte një herë në Shqipëri. U përpoqa me sa pata mundësi, pa hequr dorë nga bindja se një ditë edhe xha Llazua do ta bënte një gjë të tillë. “Jo”- ja e tij nuk ishte dëgjuar dhe kjo më jepte shpresë. Aty nga fundi i viteve 80, xha Llazua u sëmur. Shkova në spital për ta vizituar. Kishte dhimbje të forta në kokë dhe gjendja e tij ishte e pashpresë. Ma vuri dorën në duart e tij dhe po ma shtrëngonte me sa fuqi që kishte. Nga sytë i dolën dy pika lot. Qëndroi pak, pastaj nisi të flasë duke iu marrë zëri:” Më vjen keq që nuk shkova një herë në vendin tim. Jam matur disa herë dhe e kam shtyrë. Nuk të kam thënë po, se po të të kisha thënë do ta bëja. Tani jam i sëmurë. Nëse do të shërohem,të jap fjalën se do të shkoj ta shoh edhe një herë vendin tim. Më mbetet një peng.”

            Fatkeqësisht ëndrra e tij nuk u realizua. Ai vdiq në moshë të madhe, por pa e përkulur asnjëherë trupin, pa u ligështuar, stoik, trim dhe kurajoz. Në përcjelljen e tij morën pjesë shumë miq dhe shokë, bashkatdhetar, ndërsa Presidenti i vendit, Carlos Saul Menem dërgoi një kurorë me emrin e tij.

            Llazo Koçi zë një vend nderi në plejadën e atyre që ngritën lart lavdinë e Argjentinës në sportin e boksit. Ai përgatiti një boksier të madh, jo  vetëm me mjeshtërinë e tij të rrallë, por edhe me karakterin e pamposhtur, fjalën e zjarrtë dhe frymëzuese, me shpirtin e paepur dhe të vendosur.

            Llazaro “El Albanes” u nderua kudo, në Lapaz, në Havana, në Montevideo, në Santiago, në Liam dhe në të gjithë Argjentinën.

Në numrat e kaluar të Gazetës « Odria »,  është botuar  letra  e parë e Zhapës, drejtuar pleqësisë së Lekëlit. Redaksia, ka siguruar edhe letrën e dytë, të kësaj korrespodence. Edhe në të flitet përsëri për shkollën.  Kësaj radhe shkruan nga Bukureshti,  ne shtator 1890.   Këtë herë, ndryshe nga letra e pare, ai tregohet i rreptë, sepse, sic dhe kuptohet lehtë,  vizioni i tij është mjaft i qartë dhe kërkon që çdo gjë te shkojë përpara pa nënvleftësime apo mungesë interesimi.

Letra e dytë u drejtohet disa Lekliotëve që banonin ne Vlorë. Ata kishin korrespodencë te rregullt me njeri tjetrin për problemet e shkollës se Lekëlit dhe fshatrave te tjera por edhe për probleme te tjera te bashkatdhetarëve. Siç do ta shihni edhe nga leximi i letrës, Zhapa edhe pse i moshuar,  76 vjeç, tregohet mjaft i përkushtuar për përparimin e bashkatdhetarëve, dhe  te ardhmen e kombit. Për këtë qëllim, ai  financon për dijet dhe shkollën, duke vënë në shërbim edhe  pasurinë e tij, jo vetëm  deri ne momentin e fundit te jetës, por edhe pas vdekjes. 

LET ËR

Drejtuar zotërinjve:      
Jorgo Lluka, Dhimitër E. Bezhani, Jorgo E. Bezhani,
Kristo I. Vaja, Josif Gjikondi, Dhimitër K. Bezhani, S. Kuri,
vëllezërve Josif dhe A.  Bezhani,  Thoma  Gjikondi  dhe
Dhimitër Evangjeli

Mora letrën tuaj te datës 1 te këtij muaji dhe e lexova me interesim,  sepse vinte nga bashkatdhetarët. Njëkohësisht me kënaqi interesimi që tregoni ne letrën tuaj për shkollën e Leklit,  për te cilën për shumë vite dhe ne mënyrë te përsëritur kam shkruar dhe kam kërkuar informata dhe llogaritë, por asnjë nuk me përgjigjej...

Megjithatë para disa javësh lajmërova drejtorin e shkollës Z. Boga se kam furnizuar Z. Noçka me paratë e .nevojshme që patjetër te bëhen riparimet e nevojshme. Por me shumë habi pash mungesën e interesimit për zbatimin e këtyre porosive te mia dhe ne përgjithësi mosinteresimin që te na jepen nga bashkësia, informata te shpeshta për gjendjen e shkollës dhe për shpenzimet e saj, e që kjo mungesë përveç se ne vetvete është pa vend, njëkohësisht rezulton e dëmshme dhe dëshmon se as për gjendjen e shkollës nuk me shkruajnë...

Letra e juaj me dha kënaqësinë se shfaqi kujdesin tim për shkollën, për te cilën me aq dashuri dhe shpresa dedikova për përparimin tuaj.

. 

Në fondin e dokumenteve, dorëzuar redaksisë së gazetës “Odria”, nga familja Bezhani, ndodhet edhe një dëftesë notash, e shkollës fillore “Zhapa” në Lekël. Ky është një nga dokumentet e rralla të asaj periudhe, që ka mundur t’i shpëtojë pluhurit të kohës. Nëpërmjet saj, mund të zbulojmë edhe elementë të pa njohur më parë. Konkretisht në  krye të dëftesës, është vendosur  figura e një bufi,  i cili në zonën e Rrëzës, për shkak të ndriçimit të syve dhe mprehtësisë së shikimit gjatë natës, simbolizon qenien që çan errësirën dhe ndriçon të ardhmen, mision të cilin e ka edhe shkolla. Në vijim shënohet, emërtimi i shkollës, e cila quhet “Shkolla Fillore Greke Zapios, Lekël”. Edhe nga dëftesa  në fjalë, vërtetohet se kjo ishte një shkollë greke, pasi siç rezulton, nuk ka ndonjë lëndë të gjuhës shqipe. Por sipas dokumenteve të tjera dhe dëshmive të bashkëkohësve edhe pse shkolla ishte greke, gjatë procesit mësimor përdorej edhe gjuha shqipe, me të shkruar dhe të folur. Një gjë e tillë, vërtetohet në librin e etnolog, Thanës Mesit, “Mësonjëtorja e Labovës”, si dhe në studimin e Prof. Dr. Fedhon Meksit, “Zhapa mes shqipes dhe greqishtes”.

Kjo dëftesë i përket vitit shkollor 1915-16, por ajo është e të njëjtit model që është përdorur kur u hap kjo shkollë, rreth 43 vjet më parë. Ndërkohë në vitin 1910, në Labovë, ishte  hapur shkolla e parë shqipe, nga patrioti, Nane Panajot Meksi, e cila për shkak të represionit të kohës, u detyrua të mbyllej pas disa muajsh jete. Shkolla greke e Zhapës në Labovë, vazhdoi të ekzistonte paralelisht me shkollën shqipe, por e ndarë prej saj, ashtu dhe më vonë.

Dëftesa që po analizojmë i përket nxënësit Theodhori Bezhani, 13 vjeç, lindur në Lekël, i cili ka ndjekur mësimet në klasën e katërt, të kësaj shkolle dhe  pas provimeve me shkrim e me gojë, është  vlerësuar me  nota të larta.  Në këtë shkollë, studioheshin nëntë lëndë dhe konkretisht: njohuri fetare, gjuha greke, matematikë, histori, gjeografi,         edukatë,  gjimnastikë, vizatim dhe bukurshkrim. Edhe pse është një shkollë fillore, programi i saj është mjaft i ngjeshur dhe tepër bashkëkohor, gjë që krijonte kushte për të përgatitur nxënës me dije të gjithanshme  dhe të thelluara, të konsiderueshme, për të vazhduar nivelet e tjera të shkollave të asaj kohe. 

            Dëftesa është nënshkruar  nga dy mësuesit e shkollës së Leklit, firmat e të cilëve, nuk mund të deshifrohen shumë saktë, por sipas konsultimeve me studiuesin Miltiadh Muçi, ka mundësi që të dy ata të jenë nga zona e Rrëzës: Margarit Boga (ose Poga) dhe Vasil Noçka, të cilët kanë administruar këtë shkollë edhe në vitin 1890, kohë në të cilën, Kostandin Zhapa, në një letër me kryepleqësinë e Lekëlit, interesohet për mbarëvajtjen e shkollë së këtij fshati, duke përmendur njëkohësisht edhe mbiemrat e mësipërm. Ky dokument është vulosur  me vulën e shkollës, ku  në qendër të saj, është përsëri figura e  një bufi, mbi një degë ulliri, ndërsa  anash saj emërtimi: Shkolla Greke Zapios, Lekël, 1872-1913. Me sa duket, viti 1872, duhet të jetë viti i fillimit të kësaj shkolle, ndërsa viti 1913, viti i prodhimit të vulës.