Gazeta "ODRIE" Nr.47

FAQE E PARE Fotoalbum  Gazeta "ODRIA" NR.57   Gazeta "ODRIA" NË INTERNET  Gazeta "ODRIA" NR.59-69 Blog Gazeta Odria nr.71 ARKIVA Odria70

Gazeta "ODRIA" NR.47, SHTATOR 2008

Në këtë numër, do të lexoni:

 

 1. Shkolla e parë shqipe, në Labovë, jo në Korçë, shkruar nga Profesor Fedhon Meksi.

 2. Etimologjia dhe enciklopedia e Labovës, nga Doktor Sofokli Duka

 3. Takim i përzemërt në Vlorë, nga Thanas Haxhi dhe Pavllo Bezhani.

 4. Veprimtari të shoqatës në muajt e Verës.

 5. Marin Meksi, kampion në sportin Body Building

 6. Krenari labovite

 7. Labovitët ndërtojnë kishën e tyre të Papandisë

 8. Iu lumtë këngëtarëve të Labovës!

 9. Lekli, Antigonea e dikurshme?... Shkruar nga Profesor Skënder Muça

10. Lekli, qyteza ilire e prejardhjes së fisit Goda, nga Miltjadh Muçi

11. Më mirë të mos na i kishit dhuruar atë libër! Nj grup anëtarësh të Shoqatës.

12. Kur shejtani fle, ti pse vete e ngre? Këno Toti

13. Mbrojtja e identitetit kombëtar..., nga Odhise Porodini.

14. Dy skica nga Koço Lani.

15. Portrete grash të mrekullueshme.

16.Ditë pleqërie, shkruar nga Apostol Duka

17. Skicë humoristie, nga Niko Gjoni etj

Iu lumtë këngëtarëve të Labovës!                                                                        - Shoqata “Odrie-Golik”, tashme me tre grupe polifonike  

U  mrekulluam në Labovë të Madhe!

Temperatura mbi 35 gradë Celcius. Vapë e madhe! Labovitët të gjithë në punë. Mblidhnin bar për bagëtinë. Fëmijët të gjithë në shkollë. Por, me të mbërritur kryetari i shoqatës, Thanas Meksi, që labovitët e konsiderojnë sidjalin e tyre, u mblodhën tek klubi i Kleos. Erdhën atje Koço veterani, Flori, Stefani, Lili i Priftajve, Janua nga Tërbuqi dhe pak më vonë, nga Gjirokastra ia behu Kristaq Xhavara me Tanën e tij.

-Ky është grupi,- tha Kleua, si gjithmonë i vëmëndshëm dhe dinamik.

Koço Lani kishte sjellë me vete  këngët e vjetra labovite. Thanasi i shtoi vetëm tekstin e këngës së poetit Arben Duka, “Vangjeli me Kostandinë”.Grupi i xhirimit, i ardhur nga Elbasani, i mrekulloi labovitët. Teknikët e grupit, Ardiani dhe Shkëlqimi dhe pjesëtarët e tjerë të ansamblit “Elba-Folk” të Elbasanit, të drejtuar  edhe ata nga Thanas Meksi, erdhën me shumë kënaqësi në Labovë.  E ku nuk kanë shkuar ata  nëpër botë, në Gjermani, Hollandë, Austri, Itali, Kosovë, Maqedoni, Greqi e më së fundi  edhe në Rusi, ku merituan  edhe “Çelsin e Artë”, në Festivalin Botëror të Folkut! Atje gjetën gatishmëri dhe mobilizim të labovitëve, për të inçizuar dhe filmuar këngën e bukur labovite, investim ky shumë i madh, që i shtohet fondit të artë labovit, pasionit dhe mençurisë. Thesar, që iu lihet brezave pasardhës...

E kush mund ta bënte mëmirë se ata këtë punë?Ata që punojnë dhe jetojnë në Labovë, këndojnë dhe vjershërojnë shumë bukur për Labovën e dashur. Kënga iu del nga shpirti!...

-E përse duhet të vinin të tjerë, të këndonin këngën tonë?- thotë Kleo Pesha, organizatori i grupit.

-Pse pak jemi ne që duhet të vini nga ana e anës, për të na mbajtur iso?!- vazhon Fori Stathi.

Diskutime të tilla u bënë shumë në Labovë,  ndërkohë që  në Tiranë, ishte menduar që për të interpretuar këngën labovite të merreshin edhe këngëtarë nga grupi i Bënçs, Vlora apo Zagoria. Në Tiranë ka dhjetë vjet që bisedohet për këtë gjë. Padrejtësisht shkroi edhe gazeta “Odria”, duke shpallur në letër ansamblin  polifonik “Labova”. Thanas Meksi e pranon këtë lapsus, pasi ishin nëvleftësuar padrejtësisht këngëtarët e fshatit, të cilët ruajnë autoktoninë.

-Dëgjova një të kënduar ndryshe! Duhet ky i kënduar ndryshe, se iso mbajnë të gjithë - thotë kryetari ynë, i cili është i njohur për suksesin në ngritjen e ansambleve “Isuf Myzyri” dhe “Elba  -Folk” në Elbasan.

Përgëzime të veçanta për këtë grup, i takojnë organizatorit, Thanas Meksi. Gjatë qëndrimit të përbashkët me të në Labovë, megjithse i ka kaluar të shtatëdhjetat, shikoja se ai “fluturonte” si një shqiponjë, sa në Labovën e Vogël, tek gërmadhat e shtëpisë së tij, tek Ilo e Foto Xhavara, sa në shkollën e fshatit, në Tërbuq tek Dhimo Hila, pastaj prapë në Labovë tek kisha e re e kudo gjetkë.

Kasetat e grupit polifonik të Labovës, tani ndodhen në shitje. Kënga labovite gjëmon:

“Labova një rrëzë mali,

Shokë çdo na marrë malli...”

 Nine XhavaraAnëtar i Këshillit të Përgjithshëm  

                                LABOVË 1860 - SHKOLLA E PARË SHQIPE

                        Vendimi për të lejuar mësimin e shqipes në shkollën e Labovës, u bë i

            njohur nëpërmjet një letre të shkruar nga vetë V. Zhapa, që u botua

            në numrin e fundit të gazetës “Pellazgos” (01.03.1861). Vangjel

            Zhapa bënte të ditur se, “në shkollën e Labovës nuk mësohet vetëm

            greqisht, por edhe shqip, si mjet ndihmës për mësimin e gjuhës

            greqishte.” Botimi në gazetën “Pellazgos” i letrës së Vangjel Zhapës

            duket se kërkonte të siguronte grekët se vetëm për shkollën e

            Labovës do të bëhej përjashtim dhe, njëkohësisht, të paralajmëronte

            shqiptarët e tjerë, të cilët sigurisht do të pretendonin trajtim të

            njëjtë edhe për shkollat e qyteteve ose fshatrave të tyre, se Labova

            do të ishte rast unik.

                        Në të vërtetë, përdorimi i gjuhës shqipe për të ndihmuar mësimin e

            greqishtes ishte vetëm një pretekst i pastudiuar mirë dhe i zgjedhur

            me nxitim, mbasi gjuha shqipe, që gjoja do të ndihmonte mësimin e

            greqishtes në shkollën e Labovës, të njëjtën ndihmë do ta jepte edhe

            në shkollat e tjera, të cilat Vangjel Zhapa i kishte përjashtuar.

            Sipas Vangjel Meksit, (1903-1983), ishin labovitët që e detyruan V.

            Zhapën të bënte një lëshim për shkollën e tyre. Ata, pasi dështuan

            fillimisht në tratativat me bashkëfshatarin milioner, udhëzuan

            fëmijët e tyre të silleshin sikur nuk i kuptonin mësimet në gjuhën

            greke dhe, për më tepër, ata nuk përgjigjeshin fare kur mësuesit i

            pyesnin në gjuhën e huaj, duke bllokuar në këtë mënyrë zhvillimin

            normal të mësimeve.

                          Vangjel Zhapa e kuptoi fare mirë se, pas fëmijëve, ishin prindërit e

            tyre, po u detyrua të pranonte shqipen në shkollën e Labovës pa

            gjetur zgjidhje tjetër që mund të shuante situatën qesharake, që

            ishte krijuar në fshat. Veçse duhet theksuar se Vangjel Zhapa pati

            kurajën të pranonte humbjen dhe t’i bindej pjesës dërrmuese të

            labovitëve dhe, për më tepër, e bëri të ditur botërisht se në shkollën

            e Labovës po mësohej shqipja. Në librin e Vangjel Meksit “Labova në

            shekuj” (Tiranë, 1971), përshkruhet si më poshtë shkolla e Labovës:

            “Shkolla e Labovës, përbëhej nga: foshnjore, fillore, qytetëse me

            tri klasa dhe dy klasa gjimnazi. Numri i nxënësve shtohej

            vazhdimisht, duke arritur në vitin shkollor 1875-1876 në: 108 nxënës

            në klasat foshnjore dhe fillore, 31 në tre klasat qytetëse dhe 4 në

            dy klasat e gjimnazit. Në vitin 1878, në Labovë u hap shkolla për

            vajza me dy mësuese. Në fillim ishin 80 vajza, por më vonë ato u

            shtuan. Nxënëset vinin nga fshatrat përreth, por edhe nga

            Gjirokastra, Tepelena, Dropulli etj. Godinat e shkollës ishin nga më

            të mirat për atë kohë dhe të pajisura me orendi shkollore dhe

            bibliotekë. Labovitët e moshuar kujtojnë klasën në katin e parë të

            shkollës, ku ishin vendosur mjetet e avlëmendit, që shërbenin për t’u

            mësuar në praktikë endjen nxënëseve të shkollës.

                        Përfundimi i vitit shkollor bëhej me ceremoni të veçantë. Me këtë

            Rast, ekspozoheshin edhe punime të dorës, si dhe prodhimet e

            avlëmendit. Në vitin 1892 shkolla u mbyll, pas 32 vjet veprimtarie,

            me pretekstin se qeveria rumune ndaloi dërgimin e parave nga pasuria

            e Zhapës.

 

          

                  Dokumentet që plotësojnë “zbrazëtitë” 

 

                          Në mesin e shekullit të XIX, propaganda për futjen e gjuhës greke në

            shkolla, që zhvillohej sipas platformës së Patriarkanës së Stambollit,

            nën drejtimin e qeverisë greke dhe me mbështetjen financiare edhe të

            “panhelenistëve” të kamur shqiptarë, bëri të mundur që në Shqipërinë

            e Jugut të çeleshin dhe funksiononin 163 shkolla në gjuhën greke

            (“Historia e Shqipërisë” Tiranë, 1962, f.105). Duke u nisur edhe nga

            këto të dhëna, historiografia shqiptare e konsideron këtë periudhë

            dhe pikërisht vitet nga 1845 deri 1865, jo më pak, por një

            “zbrazëtirë” për sa i përket veprimtarisë patriotike të shqiptarëve.

            Veçse, tashmë janë gjetur burime të mjaftueshme historike që

            mundësojnë paraqitjen e plotë dhe me të gjitha dimensionet të

            përpjekjeve të intelektualëve të rinj shqiptarë të ricikluar në

            folkloristë: Apostol Meksi dhe Konstandin Kristoforidhi, që

            fillimisht i mësuan shqip albanologut dhe mikut të madh të

            shqiptarëve Johan Georg von Hahn dhe më pas e furnizuan me

            materialet e duhura folklorike, nëpërmjet të cilave vërtetohej

            identiteti i popullit tonë si një popull më vete, me rrugë historike

            të veçantë (“Albanesische Studien”, 1854, f.200-220). Po në këtë

            periudhë, janë labovitët, duke përfshirë dhe fëmijët, që bënë të

            mundur të mësohej gjuha shqipe në shkollën e tyre si në asnjë nga

            163 shkollat e jugut të Shqipërisë. Këto burime historike të

            identifikuara kohët e fundit, na lejojnë që t’i japim formë dhe ta

            mbushim plotësisht me përmbajtje “zbrazëtirën” 20-vjeçare.

            Populli shqiptar asnjëherë nuk i ka reshtur përpjekjet e tij për

            gjuhën amtare, identitetin kombëtar dhe liri. Dokumentet ekzistojnë,

            ato duhen zbuluar.

  

            Shkolla shqipe dhe intrigat të konsullatës greke

 

                        Pas mbylljes së shkollës ku mësohej shqip, u hap shkolla fillore

            greke. Mësuesit e kësaj shkolle, labovitët Nane Panajot Meksi dhe

            Vasil Konomi, sipas porosive të veprimtarëve të Rilindjes, filluan

            të japin mësime private në gjuhën shqipe jo vetëm për fëmijët e

            shkollës, por edhe për të rriturit. Në këto shkolla private,

            përdoreshin abetare të dërguara nga shoqëria e Stambollit. Përveç

            gjuhës shqipe, mësohej edhe historia e Shqipërisë, si dhe feja,

            nëpërmjet librave fetare të përkthyera nga vetë mësuesit. Në vitet e

            para të shekullit XX, në Labovë kishte filluar të ndihej flladi i

            lirisë dhe mbizotëronte një situatë entuziazmi patriotik, që është

            pasqyruar me hollësi dhe vërtetësi nga Vangjel Meksi dhe Lefter Dilo

            në librat dhe artikujt e tyre të shumtë. Në vijim do të paraqesim

            kronologjikisht vetëm disa dokumente të zbuluara kohët e fundit nga

            laboviti Thoma S. Meksi, pas një punë intensive dhe këmbëngulëse disavjeçare

            në sallat e bibliotekave. Nisma për hapjen e shkollës shqipe

            në Labovë është marrë gjatë një mbledhjeje të veçantë që u zhvillua në

            Labovë më 1 shtator 1908 (gazeta “Tomorri”, 17 prill 1940), disa

            ditë para hapjes së shkollës “Iliria” në Gjirokastër (shtator 1908).

            Në këtë mbledhje, që u kryesua nga Nane Panajot Meksi, u vendos

            gjithashtu që shkolla të çelet, pavarësisht nga persekutimet që mund

            të pësonin aktivistët (gazeta “Besa”, 1933) Dhe pikërisht ashtu

            sikurse e kishin parashikuar labovitët, Mitropolia e Gjirokastrës,

            konsullata greke dhe mytesarifi nxitën elementë grekomëdhenj në

            fshat, të cilët provokonin shqiptarët, duke arritur deri në përleshje

            të dhunshme. Në mbrojtje të shkollës u dalluan te rinjtë labovitë

            Kiço Ciko dhe Gaqe Mali.

                         Po në gazetën “Liria” të prillit 1910, në një artikull me titull

            “Shkolla shqipe në Labovë dhe intrigat e konsullatës greke”, bëhet e

            ditur se labovitët kishin kapur një letër të konsullit grek drejtuar

            grekomanëve në fshat, të cilëve u përmendte 60 lirat që kishin marrë

            gjatë viteve 1909-1910 si shpërblim të përpjekjeve të tyre për të

            penguar hapjen e shkollës.

                         Shkolla shqipe u hap më 10.04.1910, në godinën e shkollës së

            famshme të Labovës. Atë mëngjes labovitët shoqëruan, me duar të

            lidhura në konsullatën greke të Gjirokastrës, dy mësuesit grekë që

            ajo konsullatë kishte dërguar në Labovë (gazeta “Tomorri”, 22.04.

            1940). Nuk kaluan shumë ditë dhe, ashtu sikurse pritej, egërsia

            greko-turke ra edhe njëherë mbi Labovën dhe labovitët. Ndërsa

            dhespoti gjatë një ceremonie të zezë si ato të inkuizicionit

            mesjetar, me qirinj të shumtë të ndezur, ku ishin lidhur edhe

            kordele të zeza, mallkoi labovitët dhe shpalli shkishërimin e atyre

            që kishin dërguar fëmijët në shkollën shqipe, valiu i Janinës mbylli

            shkollën dhe arrestoi disa nga aktivistët kryesorë (Illi Noçka dhe

            Qirjako Rexhi).

                        Gazeta “Iliria” e prillit 1910, lajmëronte se “Labovitët zhvendosën

            shkollën në një shtëpi të veçantë ku po vazhdojnë mësimet në gjuhën

            amtare”, kurse “Gazeta Shqiptare” shton se labovitët denoncuan

            dhespotin tek Patriarku Ikumenik: “Dhespoti punon jo si i urdhëruar

            nga feja, por sipas interesave të Greqisë, kurse ne nuk bëjmë mëkat

            tek mësojmë gjuhën tonë, mbasi ungjilli jo vetëm nuk e ndalon, por e

            urdhëron”.

                         Hapja e shkollës shqipe në Labovë dhe përdorimi i shqipes gjatë

            shërbesave fetare, pati jehonë të madhe brenda dhe jashtë Shqipërisë.

            Ishin të shumtë labovitët që dërgonin shuma të konsiderueshme të

            hollash për mbajtjen e shkollës, ndërkohë vinin mesazhe urimi nga

            liderë të patriotizmit shqiptar, si Luigj Gurakuqi, Avni Rustemi,

            Çajupi, Mihal Grameno, Jani Vruho etj.

 

            LABOVË 1921, KURSI I PËRSOSMËRISË

                         Me vendim të qeverisë shqiptare, verën e vitit 1921, u hap në Labovë

            “Kursi i përsosmërisë”. Ky kurs, që zgjati 3 muaj, kishte për qëllim

            formimin profesional të 150 mësuesve të rrethit të Gjirokastrës.

            Qeveria shqiptare e atëhershme, me këtë zgjedhje, ka dashur të tregojë

            respektin dhe mirënjohjen për përpjekjet disashekullore të

            labovitëve për t’u shkolluar në gjuhën amtare. Me këtë rast, nderohej

            edhe aktiviteti patriotik i mësuesit Nane Panajot Meksi i cili, pasi

            hapi shkollën shqipe në Labovë (1910), hapi një tjetër shkollë

            shqipe në Tepelenë. Në ato vite, ai ishte angazhuar në një detyrë

            tjetër patriotike, propagandimin e futjes së gjuhës shqipe në të

            gjitha kishat ortodokse. Ende kujtohen vargjet e Nane Panajot

            Meksit: “... edhe ungjilli në gjuhën e vet, / do të këndohet fletë më

            fletë.”

 

                 ***

            Pas botimit në shqip të librit “Albanesische Studien” (1854) të

            albanologut dhe mikut të madh të shqiptarëve J. G. von Hahn dhe disa

            artikujve që e shoqëruan atë, u shtua numri i atyre që mësuan se

            argumentimi themeltar i lashtësisë së shqiptarëve në trojet e tyre,

            me fjalë të tjera i autoktonisë së tyre, është nxjerrë nga studimi

            krahasimor i zakoneve të shqiptarëve të shekullit të XIX me zakonet

            e grekëve dhe romakëve të lashtësisë.

                        Modeli për argumentimin e autoktonisë së shqiptarëve buron

            drejtpërdrejt nga studimi i zakoneve të Rrëzës, “fshatrat në krahun

            e djathtë të lumit Drino, para bashkimit të tij me Vjosën”, të cilat

            janë zgjedhur ngaqë i përkasin një zone të pastër nga pikëpamja

            etnografike, larg ndikimeve sllave, vllahe, greke dhe, aq më tepër

            osmane. Labovitët, duke qenë krenarë për origjinën e tyre të lashtë

            dhe të pastër, kanë qenë krenarë edhe për gjuhën amtare, të cilën

            janë munduar ta lëvrojnë dhe ta ruajnë të pastër dhe me xhelozi në

            shekuj. Nuk është pra rastësi që laboviti Vangjel Meksi (1770-1823)

            edhe pse doktor nga profesioni, është autor i një gramatike shqipe

            dhe i një alfabeti shqip me shkronja greke, por edhe me 9 shkronja

            latine, si dhe përkthyesi i parë në shqip i Ungjillit (1821). Nuk

            është aspak rastësi që laboviti tjetër Apostol Meksi (1825-1879),

            edhe ky doktor nga profesioni, pasi i mësoi Hahnit shqip së bashku

            me Konstandin Kristoforidhin, shkroi për shkencëtarin gjerman

            kapitullin e tretë me titull “Zakonet familjare në Rrëzë” në librin

            e tij të famshëm, sikurse e pohon edhe vetë Hahn-i.

                        Tashmë bëhet lehtësisht e kuptueshme pse vetëm në shkollën e Labovës

            mësohej shqip, kur në Jugun e vendit ishin edhe 163 shkolla të tjera në

            gjuhën greke, ose pse labovitët pranuan të shkishërohen në masë dhe

            të burgosen për gjuhën e tyre në shkolla dhe në kishë. Nuk është

            rastësi që, fill pas pavarësisë së vendit, më 1912, shpërtheu një

            plejadë e tërë mësuesish labovitë, që shkëlqyen kudo ku ishin

            emëruar. Me këtë rast do të përmendim se edhe kryetari i Shoqatës së

            parë të Mësuesve të Shqipërisë, ishte laboviti Kiço Konomi.

 

            ***

                         Shkolla e Labovës është një ndërtesë e madhe me 3 kate, bibliotekë,

            2 klasë gjimnaz etj. Kjo shkollë për labovitët dhe për gjithë

            shqiptarët, është simboli i përpjekjeve shekullore të popullit tonë

            për gjuhën amtare. Por kjo ndërtesë simbol, ka 15 vjet që është

            shitur! Pronari i tanishëm i godinës së shkollës, mbasi e bleu, i ka

            vënë drynin dhe nuk është dukur më në fshat. Sigurisht, ai dhe ata që i

            kanë dhënë paratë për të blerë shkollën, presin që shkolla të

            shembet. Për çudi të të gjithëve, shkolla nuk po rrënohet edhe pse

            askush nuk kujdeset për të! Kjo shkollë, me një rrezatim të gjerë në

            qarkun e Gjirokastrës, po edhe më tej, rron në kujtesën historike të

            popullit tonë si përmendore e ndritur e vullnetit të tij të

            palëkundur për të ruajtur identitetin dhe dinjitetin kombëtar,

            gjuhën shqipe dhe kulturën shqiptare. Por ajo duhet të qëndrojë më

            këmbë edhe si një dëshmi historike e gjallë, ku të evokohen

            përpjekjet dhe flijimet e atyre që e ngritën dhe e mbrojtën në ato

            kohë të vështira. Ajo duhet të qëndrojë më këmbë edhe si një mesazh

            drejtuar brezave: “Nderoni veprën dhe sakrificat e larta të të

            parëve tuaj! Duajeni gjuhën shqipe, kulturën kombëtare shqiptare dhe

            krenohuni për këto siç krenoheshin ata! Frymëzohuni nga përkushtimi

            i tyre atdhetar!”

                        Për këtë qëllim, ndërtesa e kësaj shkolle, ndonëse pronë private,

            duhet t’i shtohet listës së monumenteve historike e të kulturës, që

            gëzojnë mbrojtje e përkujdesje të veçantë nga shteti. Duke i bërë të

            njohur opinionit këto të dhëna të shkurtra për historinë e arsimit

            në Labovën e Madhe dhe për rolin e rëndësishëm të shkollës së

            Labovës në historinë e arsimit kombëtar, bëjmë thirrje që ndërtesa e

            shkollës së Labovës të mos lihet në mëshirën e fatit ose të

            pronarit, po të merret nën kujdesin e shtetit.

Fjala e arkeologut                            LEKLI, ANTIGONEA E DIKURSHME?... Miltiadhi dhe Thomai, si dhe shumë lekliotë të tjerë 

Në ditët e nxehta të këtij korriku, unë, së bashku me arkeologët e rinj, Skënder Bushi dhe Suela Xhyheri dhe në shoqërinë e Miltiadh Muçit dhe Thoma Vojnikut, muarëm rrugën nga Tirana për në fshatin Lekël. Megjithëse, ishin orët e para të mëngjesit, vapa digjte, por rruga kaloi shpejt, falë bisedës së mbajtur ndezur nga këta lekliotë për historinë dhe figurat e shquara të fshatit të tyre. Miltiadhi dhe Thomai, megjithëse të lindur dhe të rritur larg fshatit të tyre, si dhe shumë lekliotë të tjerë, mendonin dhe jetonin me të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen më të mirë të fshatit të tyre.

 Emigrimi i madh

Shekuj më parë, lekliotë të arsimuar, pas shërbimeve të bëra larg fshatit të tyre në shërbim të Perandorisë Otomane apo edhe Ali Pashë Tepelenës, ktheheshin dhe dikush ndërtonte një ujësjellës, dikush një urë apo një çezëm dhe së fundi preheshin në varrezat pranë kishave të fshatit.

Edhe ata që emigruan në Amerikën e largët, megjithëse nuk mundën të ktheheshin në fshatin e tyre, punuan dhe luftuan për shqiptarizëm, dhe midis tyre shquhet At Margarit Kondili, themelues i kishës autoqefale në Filadelfia.

Luftimet e ashpra midis ushtrisë grekë dhe asaj italiane, gjatë Luftës së Dytë Botërore, shënuan dhe kohën e emigrimit të madh për fshatin e Leklit. Shumica e familjeve, nën presionin e ushtrisë italiane, muarën ç’mundën dhe u nisën drejt Vlorës, Fierit, Durrësit dhe Tiranës, për t’u bërë më pas qytetarë të tyre.

Megjithëse larg, lekliotët kurrë nuk e harruan fshatin dhe tani të gjithë së toku po përpiqen jo vetëm të lartësojnë historinë me ato që shkruajnë, por dhe të komunikojnë me të gjitha mënyrat dhe mundësitë për të rindrequr fshatin dhe për ta bërë atë ashtu siç ishte dikur në shekujt XVII-XVIII dhe pse jo për të lartësuar edhe qytetin e lashtë me gërmime dhe restaurime.

  

Gazeta “Odrija”

Miltiadhi, me merakun e tij të admirueshëm, nuk harroi të shpërndate gjatë rrugës, në fshatra dhe qytete numrin e fundit të gazetës “Odrija”, botim i Shoqatës së krahinës së Rrëzës së Gjirokastrës e Tepelenës.

Gazeta del me 8 faqe,me dy faqe me ngjyra, e përgatitur dhe botuar me kontribute vullnetare të banorëve të krahinës për të shkuarën dhe të ardhmen e fshatrave të saj.

 Burrat e fshatit Lekël

Në qendër të fshatit, nën hijen e rrapit të motçëm, takojmë gati të gjithë burrat, përveç Alqit që ishte lart, në majën e Golikut, me tufën e tij të dhenëve. Të gjithë të gatshëm, me në krye Thanasin, kryeplakun, për të na shoqëruar drejt rrënojave të lashta, Kalasë, shtëpive të braktisura, kishave të shumta dhe ujësjellsave të fshatit.

Me ne u bashkua edhe gjirokastriti Ilir Lluri, njohës i mire i kulturës dhe trashgimisë së zones, punonjës i Parkut të Antigonesë dhe gazetar i apasionuar, i ftuar dhe ai ashtu si dhe ne për të ndihmuar sadopak lekliotët në qëllimin e tyre fisnik.

 Lekli dhe vizitorët

Lekli, me pozicionin e tij natyral, zotëron një horizont të gjerë pamjeje në territorin e dy ngushticave: ngushticën ku përfundon lugina e Drinos (ngushtica e Hundëkuqit) dhe ngushticën e Vjosës; të cilat zgjerohen të dyja sapo kapërcejnë Leklin.

Pozicioni i përshtatshëm strategjik dhe burimet e mjaftueshme ekonomike bënë të mundur ndërtimin e një qyteti të fortifikuar në mesin e shek. IV. Rrënojat e qytetit antik patën tërhequr vëmendjen e udhëtarëve dhe studjuesve të huaj që në shekullin e XIX dhe midis tyre: Liku, Pukëvil dhe Isambert kanë lënë disa shënime të shkurtëra. Në shekullin XX, në prag të Luftës së Parë dhe mbas saj ,atë e vizitojnë një numër i madh udhëtarësh: studjues dhe punonjës të shërbimeve të fshehta, si Lampros, Evangjelidhi, Klark, Hamondi dhe Ugolini. N.G.L. Hammond, arkeolog i shquar dhe njëkohësisht punonjës i shërbimit të fshehtë anglez, njohës shumë i mire i Greqisë dhe Shqipërisë së Jugut, jo vetëm që ka bërë datimin e sistemit të fortifikimit të qytetit në veprën e tij mbi Epirin, por dhe një analizë të plotë për identifikimin e këtij qyteti me Antigonenë që përmendin autorët antikë. Menjëherë pas krijimit të Muzeut Arkeologjik në vitin 1948, arkeologu i shquar Hasan Ceka ka vizituar me qëllim studimi kalanë e Leklit. Më pas, me të janë bashkuar dhe arkeologët Skënder Anamali dhe Selim Islami, të cilët kanë përshkruar sistemin e fortifikimit dhe kanë bërë përpjekje për identifikimin e saj.

Në vitin 1963 në kuadrin e studimit të hartës arkeologjike të luginës së Drinosit, kalaja e Leklit u vizitua nga arkeologu Dhimosten Budina dhe, më pas, në fillim të viteve ’70, ajo vizitohet edhe nga brezi më i ri i studjuesëve. Midis tyre nuk mund të lemë pa përmendur drejtorin e Muzeut të Tepelenës, V. Bangën, që ka një kontribut të madh në gjurmimin, ruajtjen dhe studimin e monumenteve të Tepelenës.

 Lekli në harresë

Me fillimin e gërmimeve në rrënojat e Kalasë së Jermës, pranë fshatit Saraqinishtë, dhe identifikimit të saj nga Dh. Budina me Antigonenë antike, mbështetur në 14 teserat prej bronzi, që mbajnë emrin Antigoneun, kalaja e Leklit dalëngadalë u la në harresë. Pra shtysa, identifikimi i Antigonesë, nuk I stimulonte më studiuesit për kërkime të mëtejshme, kurse për Institutin e Monumenteve muret me blloqe nuk sillnin probleme.

Një shtysë e re ka filluar të funksionojë vitet e fundit, dhe ajo vjen nga kumuniteti lokal (kjo shumë rrallë nënkupton pushtetin lokal), ku grupe të interesuar për zhvillimin dhe begatimin e qyteteve dhe fshatrave të tyre janë bërë nismëtarë.

I tillë është dhe komuniteti i fshatit Lekël, që po vepron dhe koordinon me të gjithë ata individë dhe institucione që lidhen sadopak me interesat e këtij fshati. Midis tyre jemi dhe ne që, duke parë përkushtimin e këtij komuniteti një ditë të nxehtë korriku dhe fund jave, muarrëm rrugën drejt fshatit Lekël, për të ndihmuar në mënyrë modeste për të kaluarën e tij të varrosur nën rrënoja.

 Kalaja e Leklit

Ndodhet në lindje të fshatit Lekël, mbi kodrën e Shën Mëhillit, në një lartësi 500 metra mbi nivelin e detit. Sipërfaqja e kodrës është shumë shkëmbore, ka një pendencë të theksuar prej lindjes në perëndim. Kjo thyerje vjen duke u ulur në formë tarracash deri poshtë, në këmbët e së cilës kalon lumi Drino. Mbi sipërfaqen e kësaj kodre, duken mbeturina muresh antikë, por është vështirë të ndjekësh të gjithë perimetrin e murit rrethues. Në gjithë sistemin e fortifikimit, të ruajtura deri në ditët tona dallohen dy teknika ndërtimi: mure poligonale dhe paralelpipedi me trashësi 3,20 m. Muri ndjek linja të drejta,  ndërtuar ndërmjet shkëmbinjve, apo të mbështetur mbi platformat shkëmbore të rrafshuara për këtë qëllim. Skajet e murit lidhen mirë në shkëmbin natyral, të cilat, herë shkëmbi, herë blloku, futen si pykë te njëri - tjetri.

Dh. Budina ka mundur të vërejë nga ana veriore në drejtim të fshatit edhe hyrjen e kalasë dhe gjurmët e një rruge antike, e cila vazhdon deri në vendin e quajtur Nerinon. Ajo ka qenë pjesërisht e shtruar me gurë në formë kalldrëmi dhe afër hyrjes arkeologu ka parë gjurmë shkallësh të punuara në shkëmbin natyral.

Në sipërfaqen e kodrës, gjetjet janë të pakta, shpesh takohen fragmente enësh të përdorimit të përditshëm, pjesë pitosash (qypa) dhe tjegulla. Materiali arkeologjik, megjithëse i pakët, i përket periudhës helenistike dhe asaj romake. Në taracën e sipërme, Dh. Budina ka gjetur dhe një copë mozaiku shumëngjyrësh me figura gjeometrike, që i takon shek. III-IV m. Krishtit. Në jug perëndim të kishës së Shën Thanasit, Hamondi thotë se i kanë thenë që kishte një varr në formë tholosi, i cili ka qenë pjesërisht i zbuluar, por në vitet 30 kur ai ka qenë për vizitë, nuk ka qenë më i dukshëm.

Më parë, E. Isambert bën fjalë edhe për disa varre antike që ai ka parë në vendin e quajtur Nerinon dhe për gjetjen e disa monedhave të periudhës bizantine dhe veneciane.

Dh. Budina,në studimin e tij, mbështet datimin që i ka bërë Hamondi sistemit fortifikues të këtij qyteti, që duhet të jetë ngritur në fillimin e shek. III p. Kr.

Në përgjithësi, në atë kohë këto datime janë mbështetur në ngjarjet historike, por tani duke marrë parasysh teknikën dhe materialin arkeologjik, ato shkojnë përgjithësisht në mesin e shek. IV p. Kr.

Të dhenat e përftuara vetëm nga vëzhgimet sipërfaqësore, janë të pamjaftueshme, prandaj gërmimet dhe konsolidimet që do të ndërrmerren në të ardhmen nga Instituti i Arkeologjisë, Instituti i Monumenteve të Kulturës dhe Drejtoria Rajonale e Monumenteve të Kulturës në Gjirokastrës, do të mundësojnë për të përcaktuar jo vetëm fillimet dhe fundin e kalasë por dhe identifikimin e saj përfundimtar.

  H. Ceka për kalanë e Lekëlit

Në vitin 1950, ai shkruan se gërmadhat e mureve antikë që mbronin qytetin e dikurshëm epirot, rrethojnë një pjesë të një kurrizi mali që ngrihet në juglindje të fshatit të sotshëm, kurriz ky që shkëputet nga mali i Golikut dhe bie në taraca shumë pak të sheshta deri në lumin Drino. Nga ana e fshatit, kurrizi kufizohet nga një shkrep, që formon një mur natyral të pakalueshëm dhe për këtë arsye, si zakonisht në ndërtimet e qyteteve ilire dhe epirote, që preferojnë gjithnjë pozita të tilla, kjo anë nuk është forcuar fare me mur. Muret janë të ndërtuar me gur gëlqeror të nxjerrë në vend dhe të punuar mirë. Gurët e përdorur kanë një madhësi që shkon deri 1,30 x 0,50 x 0,30 m. Në ndërtim, janë përdorur të dyja teknikat: ajo poligonale, sidomos kur ishte e nevojshme për të mbyllur me mur një hapësirë midis dy shkëmbinjve, ndërsa përdorimi i gurëve katërkëndësh e paralelpiped është përdorur në të gjithë pjesën tjetër të murit.

Një caktim date për vjetërsinë e qytetit është mjaft i vështirë, për arsye se qeramika e importuar, që do të jepte një mundësi të tillë, mungon pothuajse fare.      Qeramika pa ngjyra, me karakter lokal, përkundrazi është mjaft e përhapur por kjo nuk mund të vlerësohet, sot për sot, për caktim date. Një fragment ene i vogël, i lyer me vernik të zi, në sipërfaqen e brendshme, është i vetmi objekt që mund të vlerësohej nga kjo pikëpamje duke na lejuar që ta përcaktojmë themelimin e qytetit aty nga shek. II p. Kr. Rrënimi i qytetit duhet të përkasë patjetër vitit 168 p. Kr., sepse ishin pikërisht fiset epirote të këtij rrethi që të bashkuara me maqedonasit, iu rezistuan romakëve, duke i detyruan të tërhiqen dy herë me radhë. Gojëdhënat popullore tregojnë se qyteti i Leklit është themeluar njëkohësisht me qytetin e Shtëpëzës; mjeshtërit ja kalonin veglat e punës njëri-tjetrit sa herë që kishin një nevojë të tillë, ky këmbim veglash pune, ndërmjet mjeshtërve që po ndërtonin të dy qytetet, ishte teorikisht i mundur, pasi të dy vendet janë përballë njëri-tjetrit, në të dy anët e lumit Drino.

H. Ceka më vonë i rekthehet edhe njëhere problemit të kalasë së Leklit dhe deri në fund ai mbron tezën se ajo identifikohet me qytetin e Antigonesë.

    Hamondi për kalanë e Leklit

Megjithëse vizitën e kryen në vitin 1930, në veprën e tij të botuar në vitin 1967 ai shkruan: Shtëpitë e fshatit janë të shpërndara midis pemëve frutore, veçanërisht manat, dhe, me sa mbaj mend unë, shtëpitë nuk ishin më shumë se 50.

Midis të tjerave, ai shkruan se, që Antigonea ndodhet në Lekël, mbështetet në dy pika: ishte themeluar për të mbrojtur hyrjen nëpërmjet luginës së Drinit në Epir dhe jo hyrjen përmes luginës së Vjosës për në Dangëlli dhe kështu drejt Maqedonisë dhe, për këtë arsye, themeluesi i tij ishte Pirro Molosi dhe jo Antigoni i Maqedonisë. Së dyti “ngushtica nga Antigonea” nuk është e njëjtë si “ngushtica nga Vjosa”. Kjo bëhet e qartë nga veprimet e Filipit V në 198 p. Kr. Ushtria romake e kishte bazën e saj në Apoloni, ndërsa flota në Korkyrë. Filipi, kishte për detyrë të parandalonte kalimin e ushtrisë romake përmes Epirit dhe, për këtë, dërgoi trupat e tij me armatim të lehtë nëpër Kaoni nëpërmjet Epirit për të bllokuar kalimin, e cila është në Antigone.

Pirrua e themeloi Antigonenë në 290 p. Kr. si një kështjellë ushtarake dhe identifikimi i Antigonesë me sitin e Lekëlit është identifikimi më i saktë që mund të bëhet.  Edhe stili i ndërtimit të mureve është i njëjtë me atë të 290 - ës.

  Kishat e fshatit qëndrojnë për të kujtuar brezat se një fshat vlerësohet edhe nga numëri i madhi monumenteve të kultit 

Përveç kishës së Shën Mëhillit, për të cilën shkruajnë dhe H. Ceka, Hamondi dhe Budina, rrënojat e të cilës ndodhen në kala, në fshat gjenden rrënojat edhe të tetë kishave të tjera.

Kisha e shën Mëhillit

Ajo është një faltore e vogël me formë afërsisht katrore, e ndërtuar me gurët katërkëndësh të mureve të kalasë, të palidhur midis tyre as me baltë as me gëlqere, por në të thatë. Faltorja, çatia e së cilës ishte shembur në kohën e luftës italo - greke të vitit 1941, ka pasur në kohën kur është vizituar nga H. Ceka një absidë gjysmërrethore, e cila tani nuk ruhet më dhe asnjë shenjë tjetër nuk mund të ndihmojë për datimin e saj.

Rrënojat e kishave të tjera, që në pjesën më të madhe ruhen deri në lartësinë e çatisë, janë të vendosura në fshat apo jashtë tij. Pranë kalasë, është dhe kisha tjetër e Shën Kollit të Kafexhisë, kurse në majë të malit të Golikut, kisha e Listrës. Të tjerat, të vendosura në fshat, janë ato të Shën Ilias (e restauruar dhe në përdorim), Shën Kollit, Shën Mëhillit, Shën Pjetrit, Shën Thanasit dhe Shën Mërisë.

Kishat ruhen në përgjithësi mirë, në disa prej tyre muret ruhen të plotë, kurse në të tjera kanë filluar të rrënohen. Nga një vëzhgim i shpejtë, pamë se në pjesën më të madhe kishat i takojnë periudhës pasbizantine, por kjo nuk e përjashton edhe mundësinë e të qenit të ndonjërës më e hershme.

Kishat e Leklit, duke i pare në kompleksitetin e tyre si numri, tipet, mobilimi, teknika e ndërtimit, mbulimi, piktura murale, varreza, përbëjnë një rast të shkëputur në fshatin e periudhës otomane dhe sot marrin vlera jo vetëm studimore, por dhe vlera turistike.

 Ujësjellësit e fshatit

Në fshatin e Leklit ruheshin në gjendje të mirë ujësjellsat, depot e shpërndarjes dhe pjesërisht çezmat. Ujësjellësit ishin të ndërtuar me tubacion qeramike të mbrojtur ose jo, me mure të kurorëzuar me qemer guri. Këta ujësjellës e merrnin ujin nga burime të ndryshme pranë Kalasë dhe furnizonin çezma të veçanta në lagje të ndryshme ose kalonin duke furnizuar njëri pas tjetrit dy nga depot kryesore në qendër të fshatit.

Në gjendje të mirë ruhej dhe një hauz uji, që kishte shërbyer për vaditje dhe një urë me një hapësirë drite.

  Ka akoma në Lekël

Rrënojat e fshatit të vjetër, Gurra e Madhe e fshatit, Shpella e Leklit (monument natyre), Rrepet e Ujit të Ftotë, kënga për të cilin i riu Oltion mendon të krijojë një grup polifonik, pemët dhe manat e kuq, inxhinieri Lluk Llukani apo topografi Jani Poga.

Të vjetrit Thanas Vaja dhe vëllai Lluk Vaja, varret e të cilëve fshati kërkon t’i rindërtojë, Mitro Byku, sekretar i tre Vilajeteve, që me paratë e tij ndërtoi ujësjellës dhe çezma për fshatin, apo rilindasi Anastas Byku.

Por ka akoma për ata që banojnë dhe jetojnë në fshat, si Vangjeli, Nakua, Foni, Kolua, Amalia dhe të tjerë që përpiqen të presin e të përcjellin ata që vijnë dhe përpiqen për të lulëzuar fshatin.

Ka dhe akoma për të treguar se si fshati asnjëherë nuk ka lejuar që bagëtia të qëndrojë pranë shtëpive të fshatit.

Ka dhe shumë e shumë për të treguar dhe shkruar.

                                                                                                   Prof. Skënder Muçaj

Lekël, 27 Korrik 2008

RRËNJËT DHE DEGËT

 

- Lekli, qyteza ilire e prejardhjes së fisit Goda.

  

            Neë shhkrimin për mjekun “e harruar, atdhetarin Theodhos Llukani të disa muajve më parë, kam shkruar se profesioni që zgjodhi ai nuk ishte vetëm një dëshirë, por vazhdimësi e traditës lekëliote për t’u bërë mjekë të dëgjuar e të vlerësuar edhe nga të huajt, sikurse ishte  Lluk Vaja. Ai u bë mjek personal i Ali Pashë Tepelenës, pasi kishte studiuar për 12 vjet në fakultetin e mjekësisë të Parisit, Laipcigut e Vienës. Pas tij, do të kishim Aleksandrin, djalin e të madhit Thanas Vaja, i cili studioi në Pizza të Italisë, me përkujdesjen e kryetarit të Greqisë së pavarur, Jani Kapodistria.

            Në ditët tona, dy mjekë të tjerë lekëliotë shquhen mes kolegëve. Njëri është Anastas Suli, i cili, me thjeshtësinë, qetësinë dhe humorin e vazhdueshëm që e kanë shoqëruar që nga fëmijëria, diagnostikon dhe lehtëson në maksimum sëmundjet psikike të fëmijëve fatkeqë. Ndërsa tjetri është Artan Goda, mjeshtri i ndërhyrjes, diagnostikimit dhe ripërtëritjes ssë zemrës pa ndërhyrjen kirurgjikale.

            Këtë radhë, do të shkruaj për Artanin, i cili, sikurse babai, Piro Goda, shumë pak njihet në krahinën e Rrëzës dhe midis lekëliotëve, sepse familja e stërgjyshit të larguar nga fshati në fundin e shekullit të 19-të, u vendos në Korçë. Ishte babai im, Mihali, që shumë të larguar dhe “të harruar” nga lekëliotët, disa edhe nga familjarët, i kërkonte e i gjente brenda e jahstë vendit, deri në brigjet e Atlantikut, madje i bombardonte me letra në se nuk i përgjigjeshin.

            Profesor Artan Goda është shef i Shërbimit të Parë të Kardiologjisë, i Laboratorit të Kateterizimit të Zemrës dhe Kardiologjisë Intervenuese, pedagog efektiv në fakultetin e Mjekësisë për kardiokirurgjinë, i specializuar dy vjet në universitetin e Frankfurtit dhe, me afate të shkurtra, edhe në Paris, Lozanë, Stamboll, Pragë, Padova, Kaliforni e gjetkë. Anëtar i disa shoqatave të mjekësisë brenda e jashtë vendit, autor i 110 publikimeve e referimeve në shtyp dhe në konferenca ndërkombëtare.

            Artani ka mbushur tani 30 vjet në fushën e mjekësisë, gjë që në fëmijëri nuk e kishte menduar, sepse pasioni i tij i atëhershëm ishte kimia. Kthesën e nisi kur nj nga miqtë e tij më të afërt u operua dhe aty pa se sa interesant ishte profesioni i mjekut. Në momentin e duhur, ëndrra e tij  e re u bë realitet. Këtë jua dedikon edhe prindërve, që ishin një modele të përkryera intelektualësh, të lidhur ngushtësisht me punën dhe me problemet e familjes, sidomos të edukimit dhe shkollimit të fëmijëve, Artanit dhe Junës. Është kjo arsyeja që për Artanin dhe bashkëshorten e tij, Tamarën, gjithashtu mjeke kardiologe, familja mbetet thesari më i çmuar.

- Prindërit nuk jetojnë më, ndërsa fëmijët i kam shumë të mirë, - të thotë Artani thjeshtësisht në se do të hysh në bisedë me të. Të dy, janë të dashur e të sjellshëm me këdo, vajza studion për mjekësi, ndërsa djali i ka hyrë fushës së ekonomisë.

            Edhe pse fëmijët e Artanit, sikurse i ati dhe gjyshi, nuk kanë shkelur akoma në Lekël, sa hera që kalojnë familjarisht në Ujin e Ftohtë të Tepelenës, për të shkuar në Gjirokastër apo  Sarandë, sytë i ngulin gjatë atje, në rrëzë të malit, deri sa pamja iu humbet nga sytë dhe presin të ngjiten nj ditë në Çikur, për të parë fshatin dhe truallin e shtëpisë së paraardhësve të Godajve, që ndodhet shumë pranë sheshit. Kjo ditë, sikurse kam biseduar me Tamarën, do të jetë shumë e afërt. Ajo ka dëshirë t’i bëjë të shoqit një surprizë, duke shkelur vendin e të parëve të tij, ashtu sikurndër bëri edhe ai, duke shkelur Fushëbardhën e prindërve të saj.

            Si shumë intelektualë të tjerë lekëliotë, Artani mirëpriti dhe ndihmoi në ndryshimet demokratike të viteve ’90. Por asnjëherë nuk ka dashur të jetë pjesëmarrës drejtpërdrejt në politikë. Sikurse është shprehur edhe publikisht, politika është nj profesion tjetër, që nuk bën pjesë në dëshirat dhe pasionet e tij. Respektoj të gjithë politikanët, midis të cilëve kam shumë miq, sqaron ai me delikatesë. Në fakt, nga kardiologjia kanë dalë mjaft politikanë nga të gjitha krahët, disa janë sot mjaft të suksesshëm, por politika është një profesion që nuk më bashkon me atë që ëndërrova dhe bëj çdo ditë, në shërbim të jetës së njerëzve.

            Qëndrimi larg politikanëve dhe politikës, për Artanin nuk do të thotë se nuk është asnjëherë i gatshëm të bëhet pjesë e saj. Kudo e kurdoherë, me miq dhe politikanë të ndryshëm, ai është shprehur i bindur e i vendosur për reformat e thella në fushën e mjekësisë, me qëllim që të rritet niveli bashkëkohor i shërbimit të saj dhe të përballohen sfidat e kohës, pa cenuar aspak humanizmin për cilëndo shtresë shoqërore.

- Politika ka mbajtur një qëndrim të gabuar me mjekësinë. Ajo është vonuar në reformat, sepse vendi ka pasur vërtet shumë probleme, por nj nga problemet më të rëndësishme të të gjithë shoqërisë mendoj se është shëndeti i njeriut, - argumenton Artani përparësinë e reformave në shëndetësi.

            Me këto mendime, të thëna shkurt, por hapur e sinqerisht, për reformat do ta mbyllja shkrimin për lekëliotin tonë, shkencëtarin e talentuar në fushën e mjekësisë, Profesor Artan Godën. Megjithëse larg, ai kurrë nuk e ka harruar prejardhjen nga Lekli, qyteza ilire që pret të ringjallet, së pari nga bijtë dhe bijat e vet e, më pas, edhe nga vizitorët vendas e të huaj.

 

                                                                                                       MILTJADH M. MUÇI

 

Tiranë, 06.07.2008  

Në vend të një replike

 

                             MË MIRË TË MOS NA I KISHIT DHURUAR ATË LIBËR!

                                                            

- Pas botimit të librit “Rrugët e jetës më shpien në Labovë”,

shkruar nga zoti Thanas Hoda.

 

            Ne, një grup veteranësh, familje të dëshmorëve dhe invalidëve të LANÇ, si dhe anëtarë të Shoqatës AK “ODRIE-GOLIK” nga dyja Labovat, pasi u njohëm me përmbajtjen e librit të zotit Thanas Hoda “Rrugët e jetës më shpien në Labovë”, botuar gjatë këtij viti, e konsiderojmë një detyrim moral të shprehim publikisht disa rezerva për të.

            Labovitët, në çdo periudhë historike, janë shquar jo vetëm për kulturën e tyre të gjerë, për urtësinë e mençurinë, për humanizëm e ndjenjë të theksuar njerëzore, për tolerancë e mirëkuptim, por, para së gjithash,  dhe si atdhetarë të vërtetë, duke e radhitur veten përkrah vlerave më përparimtare të çdo kohe.

            Këto qëndrime kanë gjetur pasqyrim jo vetëm në tërë veprimtarinë e tyre, por dhe në krijimtarinë e botimet e deritanishme. Në to, autorët labovitë kanë ngritur në piedestalin historik ato vlera të larta morale, shoqërore e politike, që e meritojnë Labovat dhe labovitët.

            E, ndërsa ndodh kështu me labovitët në tërësi, na befason qëndrimi i bashkëfshatarit tonë, zotit Thanas Hoda, i cili, në botimin e tij të fundit, ka injoruar, shtrembëruar, denigruar e përbaltur mjaft nga vlerat tona historike e shoqërore.

            Kështu edhe pse LANÇ ka qenë e mbetet epopeja më e lavdishme në historinë e popullit shqiptar, zoti Thanas Hoda, jo vetëm s’ka thënë asnjë fjalë në botimin e tij, por, ç’është më keq,  ai e ironizon në mënyrën më cinike karakterin e lavdishëm të kësaj lufte legjendare.         

            Edhe pse Labovat e Rrëza ishin baza të rëndësishme të kësaj lufte, edhe pse nga  gjiri  i saj dolën një numër i  madh djem e vajza që u radhitën në formacione partizane, me të cilët u krijua çeta partizane me emrin e dëshmorit trim, birit të Labovës, Prokop  Meksi; edhe pse djemtë e Labovave u dalluan për trimëri e guxim në çdo betejë  dhe 79 prej tyre në shkallë  Rrëze dhe 13 labovitë dhanë jetën në lule të rinisë, Thanas Hoda nuk denjon të thotë në librin e tij qoftë edhe një fjalë të vetme.

            Përkundrazi, betejat e zhvilluara prej tyre, siç është edhe ajo e Shkallës së Zezë, e cila, edhe pse për nga koha dhe rrethanat në të cilën u zhvillua, nga pjesëmarrja masive në të, nga efektet që pati si goditja e parë kundër agresorëve nazistë, përbën një ngjarje me rëndësi të veçantë, zoti Thanas në librin e tij është përpjekur ta zhvleftësojë e minimizojë. Për më tepër, ai e quan këtë betejë një “gabim” që i kushtoi shtrenjtë Hormovës.

            Është për të ardhur keq që zoti Thanas,  veprimtarinë kriminale të Ballit Kombëtar dhe bashkëpunimin e kësaj organizate me okupatorin nazifashist e konsideron vepër të individëve të veçantë e jo të krerëve të kësaj organizate. Për këtë, historia ka folur me kohë, vetë dokumentet gjermane të kohës së luftës flasin për bashkëpunimin e ngushtë të krerëve më të lartë të Ballit Kombëtar me pushtuesit.

            Vetëm zoti Thanas Hoda nuk i ditkërka këto të vërteta historike, megjithëse tërë jetën iu ka mësuar nxënësve historinë. Ai i ka “harruar” operacionet famëkeqe të  ndërmarra nga nazistët gjermanë në vitet 1943-1944, operacione këto që udhëhiqeshin nga forcat balliste, në të cilat Labovat, Rrëza, Lunxhëria e më gjerë, u plaçkitën, u  dogjën e u masakruan dhe ballistët, me në krye kriminelin Mehmet Karamani, bënë kërdinë, sidomos në Labovat tona?

            Me ç’të drejtë morale mund të merren në mbrojtje komandantët ballistë, si për shembull Surja Shehu, kur dihet se ai kriminel vrau tre djem labovitë, tre djem të Zherdajve në Tërbuq dhe 34 hormovitë të pafajshëm? Kushdo mund ta bënte këtë gjë, por një labotit nuk do të kishte kurrsesi të drejtë morale, duke respektuar të paktën gjakun e njerëzve të pafajshëm që u derdh nga ai kriminel. Por Thanas Hoda nuk dëgjon fare nga ai vesh. Ai, pa pikë përgjegjësie e ndjenje njerëzore, thotë se Surja Shehu u largua nga Shqipëria për t’i shpëtuar terrorit të kuq, kur duhet të thoshte pa frikë, sikurse ka qenë e vërteta, se Surja Shehu dhe kriminelët e tjerë u larguan nga Shqipëria për t’i shpëtuar përgjegjësisë për krimet makabre të kryera prej tyre.

            Puna juaj, e drejta juaj, zoti Thanas, por neve na dhemb e na fyen shumë kjo sjellje. Shumë iu kini qarë hallin këtyre ballistëve në mërgim dhe pinjollëve të tyre, o zoti Thanas. Por, si nuk iu ka shkuar ndërmend dhe të hidhnit qoftë edhe disa rreshta për masakrat e bëra nga këta ballistë në krahinat tona? A nuk ishin ata që i çanë barkun me bajonetë hundëkuqotes trimëreshë Urani Qirjazi vetëm e vetëm se ajo po çonte miell në fshatin e vet? Po Çuçe Spiren nga Minguli që e hodhën të lidhur në flakët e shtëpisë dhe  e dogjën të gjallë? Po Hurma Skëndin nga Hormova, të cilën, pasi e masakruan, e hodhën të gjallë nga ura e Dragotit në lumin Vjosë? Si nuk thua asnjë fjalë, more zoti Thanas, për fëmijët dhe familjet e dëshmorëve të LANÇ, që mbetën jetimë e përballë një jete të vështirë, po na tregon vetëm vuajtjet e fëmijëve të ballistëve?  

            Të paktën, nga ajo kulturë që kini, duhet ta dini mirë se në çdo vend, siç ishte edhe rasti ynë, kur luftohet kundër pushtuesve, nuk ka luftë civile. Dhe, më tej: Nëse në Shqipëri do të kishte pasur luftë civile e jo LANÇ, atëherë ajo nuk do ishte njohur e përkrahur nga aleatët tanë të mëdhenj qysh në vitin 1942.

            Jemi të sigurt se nuk është rastësi edhe fakti tjetër, që ju në disa faqe të librit përçmoni figurën e veteranëve të LANÇ, të atyre njerëzve të nderuar e atdhetarë të vërtetë, të cilët dje vunë jetën në rrezik për çlirimin e vendit, duke luftuar me armë në dorë, apo me veprimtari të tjera në prapavija të armikut, ku rreziqet për jetën ishin po ashtu të mëdha. Janë pikërisht këta veteranë labovitë e të tjerë në shkallë krahine e vendi që edhe pas çlirimit, vunë gjithçka në shërbim të rindërtimit të Shqipërisë. Dhe nuk bënë pak në çdo sektor të jetës ku punuan. Janë po këta veteranë, si dhe pasardhësit e tyre, të cilët sot mbrojnë me dinjitet idealet dhe vlerat e LANÇ, përballë falsifikatorëve ballistë të historisë.

            Është me të vërtetë e habitshme që ju, zoti Thanas, në librin tuaj kini vënë në shenjë të goditjes personalitetin e atyre labovitëve që kanë kontribuar e kontribuojnë edhe sot për Labovën e krahinën. A nuk shoqërohet nga ky qëllim i errët fakti që ju përmendni një ish mësues labovit me një emër e nga një familje e nderuar, që Labovës i kanë dhënë veç nder, duke thënë në se ai na paska qenë anëtar i partisë fashiste? Po pse, nuk e dini ju, zoti Thanas, se në atë kohë të gjithë mësuesit në shkallë vendi fashistët italianë i kishin regjistruar të tillë jashtë vullnetit të tyre? Labovitët mund të thoshin, zoti Thanas, se dhe xhaxhai juaj ka qenë anëtar i partisë fashiste. Por, jo, sepse ata e dinin që kjo ndodhi e detyruar nga rrethanat e kohës, për interesa të bashkëfshatarëve të tij.

            Në të ashtuquajturën “Kronika e zezë” të librit tuaj, ndër disa raste përmendni edhe një ngjarje në fshatin Gjat, ku qenka goditur Ferhat Bilbili, goditje të cilën ia atribuoni padrejtësisht një laboviti të nderuar dje dhe sot, të cilit ju i kini veshur, me një keqdashje cinike, epitete të pamerituara, sepse ai nuk ka asgjë të përbashkët me ngjarjen e sipërme.         

            Me sa duket, ju zoti Thanas, i kini vënë vetes detyrë që, për të arritur qëllimet tuaja denigruese, të trilloni e shpifni, apo të mblidhni thashetheme rrugësh, të cilat pastaj t’i fusni në “veprën” tuaj. Kjo tregon  se, në ato raste kur ke ardhur në Shqipëri, në vend që të takoheshe me labovitë të ndershëm, jeni futur skutave për të mbledhur të “dhëna”, për të goditur njerëzit e nderuar. Turp për këtë rol që kini marrë përsipër!

            Duke kërkuar shkaqet e këtyre qëndrimeve të zotit Thanas Hoda të hedhura në librin e tij, të cilat janë një përbaltje e vlerave më të mira të Labovave e labovitëve, janë një mllef i mbushur me trillime e të paqena, menduam mos ndoshta janë të lidhura me të shkuarën, kur babai i tij, Qirko Hoda, u arrestua e u dënua si agjent në shërbim të zbulimeve të huaja?

            Edhe  pse kjo ngjarje ishte një goditje e rëndë për familjen Hoda, gjykuam se ajo nuk mund të përbënte shkak. Kjo për faktin se edhe për labovitët, ajo nuk ishte një ngjarje e dëshiruar. Ishte pikërisht kjo arsye që labovitët, me pjekurinë e humanizmin e tyre, pa marrë parasysh rregullat e kohës, ndikuan që familja e të dënuarit të mos pësonte asnjë konsekuencë. A mundet, zoti Thanas, të gjenden shembuj të tjerë të asaj periudhe kur babai  të ishte dënuar si agjent i zbulimeve të huaja dhe djemtë e tij të ishin: njeri me punë në administratën shtetërore dhe tjetri mësues  e më pas edhe drejtor shkolle?

            Ishin labovitët e mirë, zoti Thanas, ata që kanë ndikuar pozitivisht në këtë drejtim. Mirëpo ju, në vend që këtë ta vlerësonit drejt dhe të shprehnit mirënjohje, bëtë të kundërtën  e saj. Më keq për ju! 

            Me sa iu njohim, zoti Thanas, nuk kini pasur më parë mllefe e qëndrime të tilla për labovitët e nderuar. Por, me sa duket, gjatë kohës aty në Amerikë, në kontaktet me ish ballistët dhe bijtë e tyre, për të cilat bëni fjalë në librin tënd, të kanë manipuluar e deformuar në atë shkallë, saqë kini humbur masën dhe ndjenjën  e një laboviti të vërtetë. Rrjedhimisht, ndryshe nga gjithë labovitët, në vend që t’i afrohesh Labovës, me këtë botim i je larguar tepër asaj. Për këtë na vjen sinqerisht keq!

            Edhe diçka tjetër: Një pjesë e mirë prej nesh, që vihemi në shënjestrën e ironisë dhe përbaltjes tuaj, e morëm librin falas, madje me dedikime shumë mbresëlënëse. E kuptojmë domethënien e këtij gjesti, por edhe shpirtligësia e ka nj kufi. Më mirë të mos na i kishit dhuruar atë libër...

  

 

          SHEJTANI FLE, TI PSE VETE E NGRE?!...

 

            Nuk mund ta mohoj që jemi një gjak dhe një fis, ashtu siç e thua edhe vetë në libër. Hodaj, Totaj e Vodaj kanë qenë një e të pandarë, aq sa jo vetëm fshati na i kishte sevdanë, por edhe më gjerë. Por, pas botimit të librit “Rrugët e jetës më shpien në Labovë”, jam i bindur se  marrëdhëniet e mëtejshme midis nesh kanë hyrë në një ngërç të pakthyeshëm, ashtu siç thotë një fjalë e vjetër e të parëve: “Vëllezër jemi, shokë e miq nuk jemi!” Vërtet, ti shkruan mirë për mua në atë libër, por Këno Toti nuk i ha ato kumbulla, se i mpihen dhëmbët.

            Mendoj se krisja ka filluar me kohë. Para 5-6 vjetësh, më ke dërguar një letër të gjatë, në të cilën kishte shumë mllef dhe hatërmbetje, flisje në të për mungesë respekti dhe mospërfillje ndaj jush dhe prindërve tuaj. U befasova, ç’ është e vërteta, e lexova letrën dy-tri hera dhe nuk më besohej se ajo ishte shkruar nga dora jote. Bisedova për këtë edhe me vëllezërit, ata më thanë të ta ktheja me të njëjtën monedhë, por unë heshta. U mërzita, por lëre të kalojë, thashë, me mendimin vëllazëror se ajo letër ishte një lajthitje, një çast zemërimi e aq.

            Pas kësaj hyrjeje të domosdoshme, po futem drejt e në temë:

            Në libër, herë hapur dhe herë me nënkuptime, ti pohon se bindjet e tua politike tashmë janë të djathta. Kjo është e drejta jote. Ti je i djathtë, unë dhe familja ime rrahim majtas, por kjo nuk na pengon ta duam njëri-tjetrin, të bëjmë pjesë në të njëjtën shoqatë dhe të merremi vesh jo vetëm si njerëz të një gjaku, por edhe si bashkëfshatarë.  Në të kundërt, mund të ndodhë ashtu siç e thua edhe vetë ti: “Kur shejtani fle,/ Ti pse vete e ngre?!...” E keqja, o Thanas,  është se të gjitha simpatitë dhe antipatitë e tua shprehen sipas kriterit. Sipas teje, të gjithë të djathtët, të djeshmit dhe të sotmit, pavarësisht nga veprimtaria e tyre, janë të mirë dhe të gjithë të majtët janë kundërshtarët e tu të djeshëm dhe të sotëm, janë mëkatarë të mëdhenj, pjella të diktaturës, shërbëtorë të saj e të tjera, e të tjera.

Deri edhe kriminelë me damkë si Mehmet Karamani e Syrja Shehu, i cili dogji e vrau sa deshi në Labovë, Tërbuq, Hormovë, Lekël e gjetkë, ishin më të mirë se të gjithë ata që morën pjesë me armë në dorë në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Akoma më tej, të gjithë ata të gjallë e të vdekur, që në të shkuarën iu paskan bërë keq ty dhe familjes tënde, janë të këqij dhe meritojnë vetëm urrejtje, pavarësisht se sa keq të kanë bërë, në ç’ kohë e rrethana, a të kanë bërë vërtet keq, apo ty të pëlqen të hiqesh si i viktimizuar, për të qenë më i pranueshëm dhe më i besueshëm në mjedisin ku jeton.

Në libër, ti falënderon për ndihmën Ilo Foton, Theodhori Karecon dhe Koço Totin. Mund të të ketë ndihmuar e këshilluar edhe ndonjë tjetër, por këtyre të treve unë do t’iu lutesha të më shkruanin. Të më thonë të paktën, në se e kanë lexuar librin në dorëshkrim para se të ofronin ndihmën e tyre dhe në se janë të gatshëm edhe sot ta mbajnë përsipër e ta përligjin të gjithë ngarkesën e tij negative. A janë ata dakord që gjenerali italian që erdhi në Shqipëri për të mbledhur kockat e të vrarëve ishte më i mirë dhe më njerëzor se disa dhjetëra oficerë madhorë të anëve tona, a ishin vërtet ushtarët italianë dhe bashkëpunëtorët e tyre më të mirë se partizanët, a meritojnë më shumë respekt, nderim e mirënjohje të vrarët e tyre në rolin e pushtuesit, apo të paktën 13 dëshmorët e fshatit tonë, që e falën jetën për mbrojtjen dhe lirinë e këtij vendi? Ti nuk e di dhe nuk dëshiron ta dish këtë, ti nuk e merr mundimin të thuash asnjë fjalë të mirë (veç vrerit që e derdh pa kursim në faqet e librit) as për dëshmorët, as për partizanët dhe as për atë gjeneratë që jetoi e punoi me nder dhe e shkriu gjithçka të mirë të saj në të mirë të Shqipërisë. Këtu nuk kam parasysh ndonjë sistem shoqëror. Labovitët kështu kanë jetuar e punuar në jetë të jetëve, me nder e me dinjitet, që nga kushërinjtë Zhapa, këta bamirës të mëdhenj, që nga i madhi Vangjel Meksi, Nane Panajot Meksi dhe një gardë e tërë me të njëjtin mbiemër dhe plot të tjerë, para e pas tyre.

Si nuk e gjete rastin të thuash diçka për ta, more Thanas Hoda? Ti e ke harruar ose bën sikur e ke harruar një fakt të thjeshtë: Në kohën e luftës edhe Hodajt ishin të tërë në krahun e Frontit Antifashist Nacionalçlirimtar. Edhe yt vëlla, edhe yt atë madje, pavarësisht fatkeqësive që i ndodhën më vonë. Kot thua se rrugët e jetës të çuakan në Labovë. Cilat rrugë, o Thanas? Dhe ku të çojnë ato, tek ata njerëz për të cilët ti nuk lë gjë pa thënë? Që i shan e i përgojon pa pikë etike, herë me emër e herë pa emër, herë iu thua spiunë, herë njerëz me shpirtin katran, herë i bën dëshmitarë të rremë? Pas këtij libri, nuk e besoj se do ta marrësh guximin të shkosh ndonjëherë në Labovë, i dashuri kushëri, sepse atje janë të afërmit e atyre që ti s’u ke lënë gjë pa thënë, janë fëmijët, nipat e mbesat e dëshmorëve të Luftës, të cilët ti nuk mund t’i shohësh më drejt në sy, sepse nuk je dhe nuk dëshiron të jesh në të njëjtën llogore me ta.

Ti thua se prindërit e tu blenë shtëpi në Tiranë dhe u vendosën atje, por u detyruan të iknin brenda natës, nga që babai ishte kundërshtar i regjimit, si dhe nga presioni dhe prapaskenat që iu paskan bërë dy vëllezër me shpirtin katran nga fshati ynë ose nga anët tona. Po mirë, more Thanas, kaq shpejt i harrove ligjet dhe rregullat e asaj kohe. Ti e di shumë mirë se lëvizjet nga fshati në qytet nuk lejoheshin pa bërë më parë pasaportizimin ose shpërnguljen, siç thuhej atëherë. Dhe këtu nuk kishte dallime. Njëlloj si prindërit e tu edhe të mitë ikën disa herë për në Labovë, madje mua policia në atë kohë më ka gjobitur dy herë për shkelje të rregullave. Dhe për ta përforcuar këtë fakt, po të përmend edhe dikë  që ndoshta ti ose të afërmit e tu e njohin. Unë kam komshi Ramadan Mulën. Dikur edhe ai mori nga Shkodra në Tiranë mëmën dhe babanë, me bindjen se pushteti dhe policia e asaj kohe do të bënin një vesh shurdh e një sy qorr nga që e ëma e tij ishte motra e Heroit të Popullit Mujo Ulqinaku. Por edhe për të nuk u bë asnjë lëshim e dallim, sepse të tilla ishin ligjet dhe rregullat, shumë të ngurta. Është tjetër gjë në se ato ishin të mira ose të këqija, në se na pëlqenin neve apo jo, por ja që të tilla ishin dhe gjërat duhen thënë ashtu siç ishin dhe jo të thuren lloj - lloj historish e skenarësh të paqenë.

Duke e derdhur pa kursim mllefin tënd rresht pas rreshti, ti arrin në përfundimin absolut se regjimi komunist ishte gjakatar deri në fund dhe nuk meriton asnjë vlerësim, asnjë fjalë të mirë. Përsëri e them se është e drejta të mendosh e të shprehesh kështu, se nuk je as i pari dhe as i fundit që shajnë e përbaltin çdo gjë, madje edhe ato arritje në arsim, shëndetësi, ekonomi e gjetkë, që nuk ishin thjesht fryt i sistemit të kaluar politik, por fryt shumë i merituar i mundit dhe djersës shumëvjeçare të një shoqërie të tërë. Pjesë e asaj shoqërie ke qenë edhe ti, o Thanas, madje një pjesë shumë e  devotshme, në rolin e mësuesit, drejtorit të shkollës e të zonës, të deleguarit të Komitetit Ekzekutiv e kështu me radhë. Babanë ta gjykuan e ta dënuan, për fat të keq, por mësues e drejtor u bëre, ama. Dhe ata që shan sot, ose që i konsideron si kundërshtarë, dje i shkruaje me shumë qejf në biografi dhe, si mësues historie, ballistët i shaje në njëqind breza, ndërsa sot të digjet zemra për ta. Ç’më këput broçkulla, si do të takohesh e do të mblidhesh me ata njerëz për të cilët thua njëqind të zeza, si do t’ia mohosh ndihmën e pamohueshme motrës së tyre, e cila, sa u martua, në të vetmen dhomë që kishte mori dy motrat e tua, i rriti, i shkolloi e i martoi dhe interesohet edhe sot për to?!...

Ti mund të tallesh sa të duash me partizanët e pashkollë e të pamësuar që nuk dinin të qëllonin me top, me luftën popullore të Shkallës së Zezë, që na qenka bërë sebep për masakrën e Hormovës, me veteranët e moshuar që nuk mundën të vinin dot një kurorë me lule tek varret e shokëve të tyre të rënë, sepse nja katër a pesë djem të rinj i paskan zënë me gurë, me ata që të shkruajnë letra familjare dhe ti ua publikon nëpër libra, me ata që të kanë ndihmuar e të janë gjendur edhe ty në krah ndonjëherë, me një bashkëfshatar që paska sot një post të lartë në Komitetin Kombëtar të Veteranëve, me një mërgimtar të nderuar, që ne e kemi njohur si atdhetar të nderuar, ndjekës të Fan Nolit e të tjera, ndërsa ti, si pa të keq, thua se paska qenë agjent i serbëve, por ata e kanë bërë një gjë të paktën: Mirë apo keq, ata e kanë shkrepur, kanë bërë luftën, kanë marrë plagë dhe kanë rrezikuar kokën për lirinë e këtij vendi. 

Po ti, o Thanas, ku paske qenë gjithë këtë kohë, nuk ke qenë ndonjëherë në krahun tonë? Nëpër vite, ti e ke mbledhur helmin si ai gjarpri nën gur, për ta derdhur sot, kur të gjithë janë bërë shkrimtarë e historianë dhe shkruajnë të parën gjë që iu vjen në mendje. Shkruaj, shkruaj, por asaj ironisë dhe pushkës tënde i është lagur baruti me kohë. Puna e madhe se partizanët nuk dinin të qëllonin me top, kur erdhi puna ata mësuan nëpër  shkolla dhe u bënë artilerë edhe më të mirë se gjermanët.  Dhe mos u gëzo për ata të moshuarit, ose vetot, siç i quan ti, që nuk i kanë lejuar të shkonin në varrezat e dëshmorëve. Do s’do edhe ti e unë jemi sot të moshuar. Do të të vinte mirë të të zinin me gurë po të shkoje për të vënë një tufë me lule tek varret e të afërmve të tu? Sigurisht që nuk do të të vinte. Ti nuk i do dëshmorët e luftës, ata i duan, kjo është e drejta e tyre, por ti nuk ke asnjë të drejtë t’i marrësh nëpër gojë. Ti e di shumë mirë se të gjitha organizatat shoqërore sot janë ndarë më dysh, majtas e djathtas, rinia, gratë, bashkimet e djeshme profesionale, veteranët, oficerët e liruar e kështu me radhë. Dhe ai bashkëfshatari që përgojon ti në libër, nuk e fsheh aspak pozicionin e tij politik, ai është në një organizatë veteranësh që mbështet të majtën, pavarësisht në se të pëlqen ty kjo gjë apo jo. Dhe jam shumë i sigurt se po të ishte në ndonjë organizatë të djathtë, ti nuk do ta shaje. Përkundrazi.

Për të sharë atë mërgimtarin e nderuar, ti iu referohesh dokumenteve të ish - Jugosllavisë, me një fjalë paçavureve të fabrikuara në kuzhinat e fëlliqura të UDB-së. Puna më të keqe nuk mund të bëje, o Thanas, pavarësisht se na hiqesh si atdhetar i thekur. Po a e di ti se ç’iu ka punuar ajo UDB famëkeqe shqiptarëve në shtetin e ish-Jugosllavisë? A e di se pasojat e veprimtarisë së saj të errët Kosova e lirë dhe e pavarur i vuan edhe sot. Mos, o Thanas, duke cituar dokumentet e saj dhe duke i shitur këto dokumente si të vërteta të kulluara, ti e merr atë në mbrojtje, me ose pa dashje, megjithëse mund të të mos ketë shkuar hiç në mendje kjo gjë. Mos, o Thanas, mos u merr me dokumentet e shërbimeve të fshehta, se ky nuk është as zanati yt dhe as i imi. Nga një anë i shan ato shërbime, flet për dëshmi të rreme, tortura, burgje të pamerituara e më the të thashë dhe nga ana tjetër citon letrat e tyre shumë të dyshimta. Po të hapen ndonjëherë ato, siç po thuhet kohët e fundit edhe këtu në Shqipëri, kushedi ç’do të na dëgjojnë veshët, o Thanas!...

            Po e mbyll këtë shkrim përsëri me fjalët e tua:

                                           “Kur shejtani fle,

                                           Ti, pse vete e ngre?!...”

                                                                                                      KËNO TOTI

 

            

        

  

                                                                                   Profesor FEDHON MEKSI

 

 

Adresa e Internetit:: http://odriegolik.itgo.com.

 Dr.Sofokli Duka  Etimologjia dhe enciklopedia e  Labovës Të trajtosh etimologjinë dhe enciklopedinë e emrit të fshatit tonë, Labovë, jo vetëm që nuk është e thjeshtë, por është një ndërmarrje shumë e vështirë. Për to, duhen kërkime, hulumtime, fakte, të dhëna, dokumente e analiza dhe, mbi të gjitha vullnet, punë e kohë në dispozicion. Por Labova nuk është Troja, që të ofron fakte e dokumente pa fund dhe as Antigoneja, që t’i kushtosh kohë e mund pa kursim. Megjithatë, si labovit, fshatin tim e konsideroj dhe vlerësoj njësoj, sikur të ishte qendra ku ka lindur njerëzimi edhe pse natyrisht një gjë e tillë nuk besoj të jetë e vërtetë. Një dijetar ka thënë se ai që shkruan historinë e fisit apo të fshatit të tij, ka shkruar edhe një pjesë të historisë së botës. Me ato pak të dhëna që kemi mundur të sigurojmë, do të përpiqem të sqaroj sa më saktë të jetë e mundur, etimologjinë dhe enciklopedinë e emrit Labovë.Sipas mitologjisë greke, një nga kuajt e ushtrisë së  Diellit (¹λιου) e kishte emrin Lambo  (ΛÜμπος-lexohet labo). Por Lambo  (ΛÜμπος), quhej edhe i biri i  Laomedhodas, mbret i Trojës,  babai i Dolopas, hero i qytetit Labonia (Λαμπþνεια) të Trojës. Laomedhodas i ndërtoi muret e qytetit, me ndihmën e Apollonit dhe Poseidonit, që ja kishte sjellë për dënim Dia.  Meqënëse mbreti i Trojës dhe i biri i tij e shkelën marrëveshjen me Dian, si  shpërblim,  u vranë të gjithë nga Irakliu, veç Priamos…Këtë episod e përshkruan edhe Homeri në veprën e tij Iliada, ku çmon vlerat e Labos. Gjatë luftës me anije në det, Menelau, të cilin e kishte thirrur Hektori, vrau Dolopën..  Gjenealogjia e Labos, fillon me çiftin Qiell-Tokë, vazhdon Kronos-Rea, Dias-Elektra dhe, pas katër brezash, përfundon me çiftin Laomedhodas-Strimo. Ky çift lindi tetë fëmijë, midis të cilëve edhe Labo, Priamo, Klitio, të cilët, së bashku me emra të tjerë  që janë përdorur vazhdimisht  në zonat  e Jugut. si Dardanit, Trosi, Ganymedi, (nga kjo e fundit lindi  dhe Ilus - Ilioni), nuk jane gje tjeter, veçse thelbi i bashkësisë iliriane Sipas një versioni tjetër të mitologjisë, Labo ishte edhe emri i njërit prej pesëdhjetë djemve të Egjiptit, të cilin e martuan me zor me një nga pesëdhjetë vajzat e Danait, vëlla  i Egjiptit. Labos u vra nga Okipeti, me porosi të Danait, natën e parë të dasmës. Një dëshmi tjetër për emrin Labo, sillet nga Lojrat Olimpike të vitit 304 Para Krishtit, ku përmendet një atlet me emrin Labo nga Meqedonia.Në bazë të këtyre fakteve, rezulton se rrënja e hershme e emrit Labovë, Lambo,  nuk ishte e panjohur për ata që   ndërtuan dhe populluan qytetin e Labovës, aq më tepër që edhe  vetë ata, pjesëtarët e fisit të  Atlasit konsideroheshin si krijesa mitologjike. Çifti  Atlas - Pleion, solli   Elektrën, e cila, duke u bashkuar me Zeusin, lindi Dardanusin, pastaj ky   me Bateian lindën  Trosin, që ishte i ati i  Ganymedit. Sipas kësaj, ekziston edhe një mundësi që emri Labovë të jetë marrë nga mitologjia, për të ripërtërirë qytetin  Labonia të Trojës, apo për nder të djalit të mbretit të Trojës, Lambos, po nga ai qytet, me të cilin fisin e Atlasit e lidhte prejardhja  mitologjike. Emërtimi  Labovë, në trajtën e plotë, siç shqiptohet edhe sot dhe në kuptimin e fshatit Labovë,  është përmendur për herë të parë në regjistrin e parë osman të Sanxhakut të Shqipërisë (1431 – 1432), në të cilin   citohen  shumë fshatra me numrin e familjeve dhe të ardhurat për çdo familje. Në këtë regjistër të zbuluar dhe të botuar nga historiani turk, prof. Halil Inalcik, ndër të tjera përmendet Labova e Madhe me 119 shtëpi dhe Labova e Vogël me 64 shtëpi.  Ndërsa emri Labovë, apo rrënja e kësaj fjale dhe trajta të tjera shumë të përafërta,   i gjejmë më tepër se një mijë e pesëqind vjet më pare, e madje shumë më herët,  në mitologjinë greke.  Për sqarimin e etimologjisë së emërtimit Labovë, evidencohen disa përpjekje të mëparshme nga gjuhëtarë, historianë, studiues apo intelektualë, bashkëfshatarë tanët.  Ndër të parët që është mare me trajtimin e këtij problemi,  deri tani, rezulton të jetë studiuesi dhe gjuhëtari bullgar A.M. Selishcev. Sipas tij, Labovë e ka prejardhjen nga fjala bullgare "hlebovo", qe do te thote shqip "vendi i bukes", e cila më vonë, në bazë të rotacizmit, rënies së bashkëtingëlloreve të pazëshme, përshtatjes së zanoreve fundore  dhe rregullave të tjera gjuhësore, u shndërrua në Hlabove, më pas    Labovo dhe, më në fund,  Labove. Ky shpjegim, mund të ishte i saktë, në se aspekti etimologjik, gjuhësor i emërtimit Labovë, do të përputhej edhe me aspektin historik, të krijimit dhe emërtimit të këtij fshati, si dhe me aspektin kuptimor, të barazisë apo afërsisë së emërtimit me kuptimin apo përmbajtjen që ai mbart. Nga analiza e fakteve që disponojmë, nuk gjejmë përputhje të tre aspekteve të mësipërme. Selishcev, arin në këtë përfundim, duke mos e vënë asnjëherë në dyshim, se Labova është një ngulmim i sllavëve të jugut,  bullgarëve. Por fakti që të dyja lagjet e fshatit Labovë në shekullin e 13-të, kishin rreth 200 shtëpi, është një argument bindës, që ai fshat ishte krijuar shumë më herët dhe ekzistonte i formuar dhe konsoliduar para dyndjeve sllave në vendin tonë. Ekzistenca e toponimeve sllave në trevat e Labovës dhe Odries, si Strakaveci, Vllado, Molovicë etj,  të cilat janë në minorancë në krahasim me toponimet autoktone, nuk e kundërshtojnë këtë fakt, pasi dyndjet disashekullore dhe ngulimet sllave patën ndikim edhe në këtë drejtim, aq më tepër që  emërtime sllave,   me forcën e vendimeve zyrtare të  pushtetit të kohës, u vendosën edhe në treva me qytetërim më të lashtë. Nga ana tjetër, në trevat e Gjirokastrës, jo shumë larg fshatit tonë, ekzistonte dhe një fshat tjetër me emrin Labovë, emër ky i dokumentuar dhe i përmendur dhjetëra shekuj më parë dhe që i përkiste një qytetërimi shumë më të lashtë e më të lartë se atij bullgar. Ndërsa aspekti kuptimor i përkthimit të emrit Labovë nga bullgarishtja, “tokë buke”, nuk ka asnjë afërsi me përmbajtjen reale të këtij fshati si i tillë.Studiuesi dhe historiani grek, N. G. Mustakidhis, është përpjekur të trajtojë jo vetëm historinë, por edhe etimologjinë e emrit Labovë.  Sipas tij, Labova ( e  Zhapës) është koloni e qytetit të  Labovës së dikurshme, aktualisht Labova e Kryqit. Në studimin e tij “Ylli  i Epirit”, të vitit  1904, Mustakidhis, shpegon se:” Labova e Sipërme shtrihet në rrëzën e malit Pelaku (Bureto). Në kohët e vjetra, ky mal mbulohej me pyje të dendura prej lisi, të cilat fatkeqësisht u dogjën nga banorët për qymyr. I gjithë vargmali shquhej për bimë aromatike dhe mjekësore. Labova e Sipërme ndahet nga lumi i Suhës me krahinën e Lunxhërisë. Për shkaqe toke, e cila mungonte në Labovë, shumë banorë u vendosën në zonën afër Tepelenës, koloni e Labovës së Sipërme. Ky fshat u quajt Labova e Poshtme. Nga Labova e Poshtme e kanë origjinën edhe bamirësit e mëdhenj Vangjel dhe Konstandin Zhapa. Me këtë menyrë, ata kontribuan në zhvillimin e vlerave kulturore, prandaj edhe Labova e Poshtme njihet edhe si Labova e Zhapës”. Edhe pse ai e quan Labovën tonë Labova e Poshtme, s’ka asnjë dyshim që e ka fjalën për Labovën e Odries, pasi e vendos atë afër Tepelenës dhe, njëkohësisht, përmend edhe Vangjel e Kostandin Zhapën, që janë nga po ky fshat. Pavarësisht se ky studiues nuk na tregon burimin e dokumenteve që ka shfrytëzuar, ekzistojnë të gjitha mundësitë që faktet që ai sjell të jenë të sakta. Qytetërimi i Labovës së kohës së Strationit, arriti një nga nivelet në të larta në zonën e Kaonisë, me një ndikim të ndjeshëm në të gjithë luginën e Drinos, deri në Tepelenë. Ngritja e kolonive ishte një gjë e natyrshme në atë kohë. Por, në rastin konkret, mund të mos kemi të bëjmë thjesht me fenomenin koloni, por me popullimin gradual të kësaj zone me banorë të qytetit të Labovës, të cilët mund të jenë shtuar pas prishjes së këtij qyteti. Të paktën, sot ekziston një fakt i dokumentuar, se, mbas rrënimit të qytetit të Labovës, një pjesë e e banorëve të tij u vendosën në Paramithi, në krahun e kundërt të Labovës tonë, gati në të njëjtën largësi, ku krijuan një fshat me të njëjtin emër, Labovë, me dy mëhallë, e Poshtme  dhe e Sipërme. Ndoshta nuk është një përputhje e rastit që të tria Labovat për të cilat po flasim deri tani, ishin të ndërtuara nga dy lagje, apo mëhallë, shumë pranë njëra - tjetrës, njëra e Sipërme e tjetra e Poshtme, apo njëra e Madhe e tjetra e Vogël,  të cilat e njihnin origjinën e përbashkët, konsideroheshin si një fshat i vetëm, por kohët e fundit kanë funksionuar edhe si fshatra më vete.  Më vonë, ky fshat u zmadhua, të dyja lagjet, apo fshatrat e vegjël u shkrinë në një dhe krijuan fshatin që aktualisht quhet Lelova. Kisha qendrore e këtij fshati quhet Panagjija e Labovites (Παναγßα η Λαμποβßτισσα). Ajo, konsiderohet si një kishë e vjetër, pasi  ka një mbishkrim qeramike të vitit 1429 dhe është restauruar më vonë nga Ali Pashë Tepelena, në vitin 1794. Panairi më i madh që zhvillohet në zonën e Paramithisë, organizohet pikërisht në këtë vend dhe quhet Panairi i Labovës, gjë që argumenton edhe origjinën e këtij fshati, pavarësisht se aktualisht nuk quhet më Labovë, por Lelovë. Mundet që ky panair të jetë edhe vazhdim i traditës së zonës nga e cila kishin ardhur. Duhet shënuar se në afërsi të qytetit të Labovës, organizohej një panair, i njohur me emrin Lunxhat,  i cili zgjaste deri në një muaj.  Edhe sot, aty gjenden fragmente kolonash, që flasin për ekzistencën e këtij panairi, i cili vazhdoi deri në   kohën e mbretërimit të  Konstantin IV Pogonati  (668-685), që e  zhvendosi atë  në Pogon, duke i dhënë vendit edhe emrin e tij.    Edhe tani, të dyja mëhallat e Lelovës, quhen mëhalla e Poshtme dhe e Sipërme.  Por nuk mund të jetë rastësi edhe fakti që gjatë luftës së Parë Botërore, shumë familje labovite  që u larguan në Greqi për t’ju shpëtuar luftimeve, u vendosën pikërisht në afërsi të  kësaj zone.Vendi ku është ndërtuar Labova (e Zhapës), gëzonte një sërë epërsish strategjike, ekonomike dhe  klimaterike. Ai ishte në qendër të rrugës kryesore Labovë (e Stratonit) - Tepelenë (Titopolis), ku ishte i domosdoshëm pushimi i një nate apo i disa orëve; kishte dalje të shpejta dhe të lira si në luginë ashtu edhe në mal, ishte një pikë lidhëse me Zagorinë, Rrëzën, Lunxhërinë dhe Labërinë, kishte rezerva të shumta uji dhe guri dhe, mbi të gjitha, ishte i rrethuar nga pyje pa mbarim lisash të llojeve të ndryshme, të cilët banorët e Druinopolisit e më pas të Labovës, e konsideronin si drurin e jetës, për produktet e tij me vlerë: mjaltin e lisit, gjethet, lëndet dhe vetë drurin. Këto vlera nuk mund të mbeteshin jashtë vëmendjes së qytetit të Labovës. Labova e Kryqit, që është pasardhëse e qytetit të Labovës, ka të përbashkët me Labovën e Zhapës jo vetëm emrin, por edhe një sërë karakteristikash të tjera, si: mbiemrat e fiseve, mjaft toponime, emërtimet e kishave, traditat, doket, zakonet etj. Në të dyja Labovat, pa pretenduar që e njoh mirë këtë problem, rezultojnë shumë mbiemra të përbashkët, si  Noti, Toti, Duka, Koçi, Nika etj., gjë që në të ardhmen kërkon një studim në të hollësishëm. Në fund të Labovës së Vogël, gjendet një shpellë, me një hapësirë relativisht të madhe e cila quhet shpella e Shollajve, mbiemër ky i një prej fiseve më të përhapur të Labovës së Kryqit. Përveç kishes se Shën Mërisë në Labovë të Kryqit,  ka pasur dhe kisha të tjera, si ajo e Shën Dhimitrit, Shën Thanasit,  Shën e Premtes, Shën Triadhes etj. Vendi ku u ndertua kisha e Shën Dhimitrit ishte i shenjtë, gjë që  e vërteton një varr i zbuluar që daton historikisht para lindjes së Krishtit. Kjo kishë u ndërtua në vitin 997, në lagjen e sipërme. Deri në vitin 1600, kjo kishë ishte e vogël dhe,  pas kësaj periudhe, me rritjen e popullsisë së kësaj lagjeje, filloi edhe  zmadhimi i saj. Kisha mbaroi së ndërtuari në vitin 1611. Mbas vitit 1800, u rindërtua  përsëri në përmasa më të mëdha. Të gjitha këto kisha të ngritura në Labovën e Kryqit, kanë ekzistuar edhe  në Labovën e Vogël,  në periferi dhe në  Labovën e Madhe,  ku kishte edhe kisha të tjera, si Shën Papandia, Shën Kolli, Shën Gjergji, Shën Ilia, Shën e Diela etj., disa prej të cilave aktualisht janë të rrënuara.      Por Mustakidhis, nuk duket të jetë shumë i saktë në shpjegimin e etimologjisë së emërtimit Labovë. Fjala Labovë, sipas  tij,  është fjalë sllave, ashtu si dhe fjalët, Grabovë, Libohovë, Hormovë, duke arritur në  përfundimin  se ky  emër  është ndërruar në kohën e dyndjeve sllave. Në këtë pikë, ai është kontradiktor, ose ndoshta jokompetent në aspektin gjuhësor, pasi edhe pse flet për qytetërimin e lashtë të Labovës dhe përmend edhe emrin Labovë, të shqiptuar shumë shekuj para dyndjeve sllave,  arrin në përfundimin e paargumentuar se ai është emër sllav, ashtu si edhe emri Libohovë, i cili në në vërtetë është emër autokton,  që rrjedh nga emërtimi i lashtë i këtij qyteti, Livatovie-s. Përveç kësaj, pothuajse të gjitha emrat e lashtë të qyteteve dhe fshatrave përreth Labovës, kanë ruajtur trajtën autoktone të lashtësisë, pa iu nënshtruar dyndjeve sllave, pushtimit romak, turk, apo ndikimit grek. Kështu p.sh. këtë trajtë e kanë ruajtur   (në bazë të rregullave të formimit historik të gjuhës shqipe) emërtimet: Suhë (Socachu), Tranoshishtë (Tranosil), Antigone, Humelicë (Chomelle), Kardhiq (Gardion, Casdiki), Palokastër,  Jermë, Valare (Velarite), Zhulat (Zoilon), Himarë (Chimere) etj. Kështu që nuk ka arsye të besojmë se në këtë drejtim ka bërë përjashtim vetëm Labova, e cila ka qenë kryeqendra e kësaj zone, ndërkohë që qytetet dhe kështjellat e luginës së Drinos u ndërtuan nga princat e dalë nga familja mbretërore e Labovës, Stratonit, i biri  i Atlasit, duke ruajtur ende emrat e princërve me të cilat u pagëzuan.            Qyteti i Labovës, nga ku mendohet se rrjedh edhe Labova  jonë, konsiderohet si vendbanim i lashtë. Edhe vetë  Mustakidis dhe historiani tjetër grek  A.Mamuthopulos (Ipiros-Athina 1961), shprehen se  Labova e Kryqit,  ka qenë një nga vendbanimet më të lashta, qysh në kohën e Pellazgëve. Labova e filloi lulëzimin e saj në kohën e Princit Olimpios, djali i mbretit Stratona. Në shekullin e VII-të, Para Krishtit,  ai ndërtoi kalanë dhe qytetin e Paleokastrës, si dhe transferoi kryeqytetin e zonës që kishte nën sundim, nga Tranosili në Labovë. Sipas të dhënave historike shkruhet: " ¸κτισε φροýριον εις το χαονικüν μÝρος επß του ΣουχÜτου ποταμοý επÜνω δε τοýτου προς το βαθýπεδον εις το üρος, Ýστησεν Üγαλμα του Κρüνου και Ýτερον του Πανüς νýν δε βρßσκεται χþρα λεγομÝμη ΛΑΜΠΟΒΟΝ." E  përkthyer në shqip, do të thotë:” Ndërtoi kalanë sipër lumit të Suhës,  në rrëzë të malit, ngriti një kult për nder të Kronos, atje ku gjendet vendi i quajtur LABOVË.”Por Labova lulëzoi edhe një herë  në kohën e perandorit Justinian. Në vitet 527-565 mbas Krishtit,   perandori Justinian e  rindërtoi përsëri kalanë dhe zonën përreth, duke e bere Labovën një nga qendrat më të zhvilluara në zonën e Epirit në periudhën e perandorisë Bizantine. Për fat te keq, qyteti dhe kalaja u shkatërruan ne kohen e dyndjeve Sllave gjate shekullit te X. Një studiues tjetër që është angazhuar seriozisht me historinë e fshatit Labovë dhe etimologjinë e emërtimit të tij, është Vangjel Meksi, bashkëfshatari ynë. Në veprën e tij “Labova në shekuj”, ai i kundërvihet shpjegimit të studiuesit bullgar Selishcev, për etimologjinë e emërtimit Labovë. Për këtë problem, ndër të tjera ai shprehet: “... Eshte krejt absurde dhe tendencioze etimologjia qe na jep bullgari A.M. Selishcev, i cili pretendoka që fjala Labovë ka origjinë bullgare, sepse, gjoja, ka prejardhjen nga fjala bullgare "hlebovo", që do te thotë shqip "vendi i bukës". "Hlebovo", thotë ky autor, u bë nga shqiptarët (!) Hlabovë dhe pastaj ata, shqiptarët, hoqën germën h, ndërruan vendin e theksit sipas natyrës së gjuhës shqipe, e vunë në rrokjen e parafundit dhe kështu Hlabovo u bë Labovo dhe pastaj Labovë. Që etimologjia që na jep ky autor, nuk ka asnjë bazë shkencore, del në shesh edhe nga që Labova, në të kaluarën, nuk është dalluar kurrë si vend i bukës. Kjo provohet më së miri me faktin se, labovitët   kanë qenë të detyruar të emigronin në vend të huaj, nga që fshati i tyre nuk ishte në gjendje t’i ushqente.” Argumentet e mësipërme, mendoj se janë të sakta e të plota dhe nuk kanë nevojë për komente. Aq më tepër, ato përputhen edhe me konceptet e mija gjatë analizës që i bëj shpjegimit të Selishcevit. Është vendi të theksojmë se emërtimi i fjalës Labovë, mund të shpjegohet në disa gjuhë evropiane. Ai ka kuptime të ndryshme në gjuhët: shqipe, greke, sllave, frëngjisht, gjermanisht etj. Siç do ta shohim edhe më poshtë, kjo fjalë gjendet në shumicën e fjalorëve të këtyre gjuhëve dhe përdoret aktualisht në kontekstet përkatëse në të folurën e përditshme. Por etimologjia, nuk është një përkthim i thjeshtë i fjalës. Ajo duhet të shoqërohet pa tjetër edhe me aspektet përkatëse historike, kuptimore, barazisë apo përafërsisë së formës me përmbajtjen etj.Në prononcimin e tij për etimologjinë e emrit Labovë, studiuesi Vangjel Meksi shprehet se  “fjala Labovë etimologjikisht vjen nga fjala "lab", Labëri, me sufiksin (prapashtesën) bullgare "ovë" që ka kuptim përkatësie, pra, që i përket labit, Labërisë, fjalë këto që janë metastazë e fjalëve arbër, Arbëri. Ky është mendimi edhe i gjuhëtarëve tanë.” Një argumentim i tillë, do të ishte i pranueshëm, në se do të shoqërohej edhe me fakte të   dokumentuara, apo të provuara shkencërisht. Vetëm fakti që këto dy emërtime kanë të njëjtën rrënjë, nuk është shumë domethënës. Të njëjtën rrënjë kanë edhe emërtimet Labinot, Laborisht (pranë Strugës) etj, që nuk kanë asnjë farë afërsie gjeografike apo gjuhësore me Labërinë. Nga ana tjetër, deri tani nuk ka një definicion të plotë për etimologjinë e fjalës Labëri, në se ajo rrjedh nga emri i fisit Labean, që ka banuar në trevat e Shkodrës,  banorë të të cilit, së bashku me  pirustët  që kanë jetuar në zonën e  Mirditës, kanë populluar krahinën e Labërisë në kohë të ndryshme, nga mitologjia e fjalës Labo,  apo nga shpjegimi vulgar që i bëhet kësaj fjale: “labesën”. Veç të tjerash, emërtimi Labëri, është relativisht shumë i ri në formë të dokumentuar,  në krahasim me emrin Labovë, të cilin e ndeshim disa shekuj para Krishti. Gjithashtu nuk gjejmë ndonjë shenjë tradicionale të theksuar dhe  të trashëguar besnikërisht deri më sot, midis Labërisë dhe Labovës. Megjithatë hipoteza e studiuesit Vangjel Meksi, vlen për t’u hulumtuar edhe më tej,ashtu siç nuk ka argumente tepër shkencore për ta pranuar, nuk ka të tilla edhe për ta rrëzuar.Profesor Foto Toti, ne librin "Labova, arsimi dhe arsimtaret e saj", duke iu referuar studiuesit të mësipërm, jep të njëjtin shpjegim për etimologjinë e emërtimit Labovë, duke e lidhur atë më  me emrin "Labëri". Studiuesi Andon Bërxolli, në librin  “Lunxheria” , përveç mjaft fakteve me vlerë arkivore që jep për historinë e fshatit Labovë, përpiqet të  shpjegojë edhe etimologjinë e emrit të tij. Për këtë çështje, ndër të të tjera ai thekson:”  ...Ka edhe një mendim se emri (Labovë) vjen nga latinishtja "lavoro"-"punë". Ky mendim, megjithëse anemik, duhet marrë në konsideratë, pasi si Labova e Madhe dhe Labova e Kryqit janë pranë qendrave antike të fortifikuara dhe nuk është për të mos u marrë në konsideratë qe mjedisi i fshatrave të ketë qenë karrierë në nxjerrjen e përpunimin e gurëve për ndërtimin e mureve. Në Labove të Kryqit kjo është e vërtetuar, por mund të vërtetohet nga vrojtimet e kujdesshme dhe në rrethinat e Labovës se Madhe.” Dhe, më tej, A. Bërxolli vazhdon: ”Po nga vjen emri "Labovë"? Profesor Foto Toti, në librin "Labova, arsimi dhe arsimtaret e saj" e lidh me emrin "Labëri". Për mua, një gjë e tillë është e dyshimtë, se në luginën e Drinos ka edhe dy Labova të tjera. Kjo me shtyn të mendoj se duhet të ketë një tjetër kuptim. Nga fjalorët terminologjike që kam shfletuar, kam hasur se, sipas gjuhës se vjetër greke, emri mund të ketë rrjedhur nga fjala "Lampovo - e ndritur (E madhe), ose më tej Ndriçim  -  si Ndriçim i madh, i Vogël, Ndricim i Sipërm, i Poshtëm. A e përligjin Labovat këtë emërtim? Them se po! Numri i banorëve, tregu, jeta e gjallë, kishat e praruara, shtëpitë e banimit, ndërtuar sipas variantit më të përparuar të kohës, tregojnë që ato kanë qenë me të vërtetë "Ndriçim". Siç shihet, Andon Bërxolli, e kërkon shpjegimin e fjalës Labovë më afër realitetit gjeografik të Labovës, duke i dhënë edhe një kuptim më autokton. Nuk e di në se ai iu  referohet pikëpamjeve të historianit dhe arkeologut Gazmend Muka, në shpjegimin etimologjik të fjalës Labovë, pasi  është shumë afër argumenteve të tij. Veçse duhet theksuar se fjala Lambo, është pjesë e fjalorit të gjuhës epirote, që tashmë konsiderohet e vdekur, e cila ka hyrë më pas si në leksikun e gjuhës greke, ashtu edhe të gjuhës shqipe, me të njëjtin kuptim: llambë, llamburit, ndriçon... Në greqisht, vazhdon të ruhet ende bashkëtingëllorja e përbërë mb, ku në të folur,  tingulli m nuk shqiptohet, ndërsa në shqip, në shumë fjalë të përbashkëta me greqishten, bashkëtingëllorja m ka rënë. Konkretisht ndërsa ajo ruhet tek fjala llambë, ka rënë tek fjala Labovë, gjë që shpjegohet me rregullat e formimit historik të gjuhës shqipe. Në Labovë të Zhapës dhe të Kryqit, dikur është folur epirishtja, e cila nga gjuhëtarët tanë është konsideruar si bijë e pellazgjishtes dhe shumë pranë ilirishtes.

Historiani Gazmend Muka, ka përkthyer në shqip dhe ka përpunuar një pjesë të rëndësishme të veprës së Pukëvilit,  “Udhëtim me Greqi” dhe konkretisht “Kronika e Argjirokastrës”, e cila bën fjalë për popullimin e luginës së Drinos nga fisi i Atlasit, personazh i mitologjisë  së lashtësisë, si dhe zhvillimin dhe kulturën e lartë të kësaj treve gjatë sundimit të pasardhësve të Atlasit, deri  në prag të Erës ës së Re. . Ngjarjet e Epirit në këtë pjesë,  fillojnë nga koha e Homerit dhe shkojnë deri ne shekujt e fundit. Emri i dorëshkrimit te njohur për kohen ka qene “Kronika e Argiro-Kastro”.

Pa u zgjatur në përmbajtjen e kësaj kronike, e cila mbart vlera të veçanta historike për zonën tonë, midis të tjerash thuhet se “në vitin 638 para Krishtit, kjo zonë ishtë nën mbretërinë e Stratonit, pasardhës i Atlasit. Mbreteria e Stratonit zgjati tridhjetetre vjet. Pas vdekjes se këtij princi, djali i tij, Olympius, u ngjit në fron, dhe pati ndërtuar një kështjellë në anë të Kaonisë (kalaja e Labovës), afër lumit të  Socachus (Suhës) dhe urdhëroi të ngriheshin statujat e Saturnit dhe të Panit, në lartësinë e malit fqinj të Vathypelon,(e ngjashme me "vathi pjell jonin-tonin"), në vendin ku tani shihet një fshat Apanolampovon.” Sipas Dr. Gazmen Mukës, duhet theksuar se shënjimi i Labovës me "lampova", ku kemi "lampo-drita" dhe "va" ose "vau", e cila në aramaisht shënjonte Kaun-demin, Venerën, pushtetin e Papes, mund te merret dhe si "Drita e Kaut" apo e Kaonisë, gjë që nënkupton ekzistencen e një vendi të shenjtë primitiv në këtë vend. Pra Dr. Muka, shpjegon jo vetëm rrënjën e fjalës Labovë, por edhe mbaresën ovë, të cilën shumica e studiuesve e konsiderojnë si një trajtë të sllavishtes, duke kumtuar të paktën se ajo është shumë më e hershme se dyndjet sllave në vendin tonë. Duhet theksuar se, në frëngjisht, fjala më e përafërt e përkthimit të emrit  labovë, i përgjigjet fjalës së kaut apo demit.Ndërtimi i Druinopolisit, u shoqërua me një sërë ndërtime kështjellash, qytetesh e fshatrash, nga pjesëtarët e fisit të Atlasit. Kështu, pasi  mbaroi se ndërtuari qyteti Druinopolis, Titus, njëri prej udhëheqësve të fisit të Atlasit,  në grykën e Vjosës (Aous),  ndërtoi  një kala të fortë me emrin Titopolis. ( Tepelene) Labova ndodhej në pozicionin më strategjik të rrugës më kryesore, për të mos thënë e vetme,   Druinopolis-Titopolis. Rruga tjetër që kalon pranë Humelicës, është një ndërtim   i mëvonshëm, pasi edhe kalaja dhe qyteti i Humelicës u ndërtuan pas  Titopolisit. Por rruga e Labovës ka qenë më kryesorja që lidhte Tepelenën me thellësinë e luginës së Drinos, deri në fillim të shekullit të XX-të. Humelica është ndërtuar rreth shekullit të 7-të,  pas   vrasjes së  Atlasit ne hipodrom, kur  po festoheshin lojërat. Titusi,   angazhoi Chomelle-n të ndërtonte një fortesë, të cilës ajo i dha emrin e saj,      (Kalaja e  Humelicës). Më vonë, Stratoni, i biri i Atlasit, ndërtoi një tjetër kështjellë   të cilën e quajti Gardion (Casdiki-Kardhiqi). Një vit më pas,   Zoile vendosi të ndërtonte një fortesë, në një grykë të ngushtë në ndarjen e maleve molosiane  me ato të Himarës (Chimere), të cilën e quajti Zoilon (Zhulati).   Pas vdekjes së  Stratonit, djali i tij, Olympius, që i zuri  fronin,   ndërtoi  një kështjellë në anë të Kaonise (kalaja e Labovës), afër lumit  të Suhës, dhe urdhëroi të ngriheshin në Labovë statujat e Saturnit dhe të Panit, në lartësinë e malit fqinj.   Në shkëmbin sipër kishës së Labovës së Kryqit, gjendet një shpellë, të cilën banorët e quajnë "shpella e Primos"(e te parit). Të bën përshtypje një masiv shkëmbor para saj, në formën e një fallusi. Për vetë pozicionin që zinte Labova  jonë, ka shumë mundësi që në këtë periudhë të jetë përfshirë edhe ajo në këtë valë ndërtimesh. Lidhjet e saj miqësore, familjare dhe krushqitë me Palokastrën, Humelicën, Tepelenën, Zhulatin dhe Lunxhërinë, të cilat vazhdojnë deri në ditët e sotme, ka mundësi që t’i kenë fillimet e tyre shekuj më parë, qysh në kohën e ndërtimeve të këtyre vendbanimeve, popullsia e të cilave kishte origjinë të njëjtë. Sipas Hahnit, në fillim të viteve 1800, në Labovë banonin  33 familje, të gjitha nga  fisi i Miçançuliateve (duhet lexuar Miça ose Misha, pasi çuliat është mbiemri i fshatit të origjinës), të ardhur nga fshati Xhulat.Në kohën e sundimit  të Serapusit, mbretëria e fisit të Atlasit  ra, për shkak të luftërave të shumta që ai ndërmori. Më pas, vjen fuqizimi i Perandorisë së Pirros së Epirit, i cili këtë trevë e kishte nga më të preferuarat, pasi në të ndërtoi edhe një qytet për nder të gruas së tij, të cilin e pagëzoi pikërisht me emrin e saj, Antigoneja. Pas vdekjes së tij, në vitin 272 Para Krishtit, shënohet edhe një rrënim i Epirit në tërësi dhe kësaj treve në veçanti. Pas betejës së Pidnes, trupat romake shkatërruan 70 qytete epirote,  dhe  morën  si skllevër 150.000 banorë.   Një shekull më vonë, Straboni shkruante se i gjithë Epiri ka mbetur i shkretë,  kurse zonat e banuara janë katandisur në fshatra ose në rrënoja." Dëshmi të heshtura të hakmarrjes së egër të Romës mbi Epirin, u gjetën 2000 vjet më vonë, kur gërmimet në Antigonea të Gjirokastrës nxorën në dritë një shtresë goxha të trashë prej hiri, të mbetur nga zjarri që rrënoi plotësisht këtë qytet. Një gjë e tillë dëshmohet edhe nga  historianët Kastor Kaoniani  dhe Maqedonas Formius.   Druinopolisi, Labova dhe vendet që vareshin prej tyre,  qëndruan të pabanuara, dhe plotësisht rrënoja për gati njëqindetetëdhjetëepesë vjet. Pikërisht në këtë periudhë banorët e qytetit të Labovës, u larguan, në lindje dhe perëndim, në  zona më pak të dëmtuara nga këto luftëra, gjë që mund të përkojë me ndërtimin e Labovës së Madhe dhe të Vogël, ose mbipopullimin e tyre me banorë të qytetit të Labovës, në se  ato ishin ndërtuar më parë, siç mendohet të  ketë ndodhur me të vërtetë. Labova e Paramithisë, me dy mëhallat e saj, supozohet të jetë ndërtuar pikërisht në këtë periudhë. Pas  kësaj,  kaonet u ripërtërinë.  Popullsisë së saj iu shtuan dhjetëmijë banorë të sjellë nga Italia, prej perandorit romak Hadriani. Kjo periudhë përkon edhe me nënshtrimin e Kaonisë nga Roma. Gjatë periudhës së Justinianit te Madh(527-565), qyteti i  Labovës ndjeu një zhvillim të vrullshëm, Kostandin Druinopoliti i qytetit te Lampoves, ishte emëruar në postin e kryeshpatarit.   Ky intendent i ri, i ndihmuar nga bujaria e perandorit, ndërtoi një kishë të mrekullueshme kushtuar Shën Mërisë. Qyteti që atëherë ishte i përbërë nga nëntëqindedhjetë shtëpi, të banuara nga një racë shume e bukur. Ndërsa  lagjja e   sipërme, përbëhej nga njëqindetetëdhjete shtëpi, në varësi të kishës së Shën Thanasit.  Në vitin 552,  zona u pushtua nga visigotët, të cilët e shkatërruan nga themelet qytetin Druinopolit. Të njëjtin fat pësoi edhe qyteti i Labovës. Përsëri filluan largimet e banorëve të saj në drejtim të ndryshme, kryesisht në ato zona ku kishin shkuar gjatë prishjes së parë të këtij qyteti, përfshi këtu edhe Labovat që rridhnin prej këtij qyteti...   Vështirësia e shpjegimit të emërtimit Labovë, shtohet edhe më tepër nga fakti, se ai është i përhapur në shumë gjuhë dhe shtete të Evropës, disa prej të cilave i kanë pushtuar dhe sunduar për periudha të gjata trevat e Jugut. Më tej, ky emër  ka emigruar edhe përtej kontinentit. Sipas një studimi amerikan mbi etimologjinë e mbiemrave, mbiemri Labova, në të gjitha trajtat e tij, është mbajtur dhe mbahet aktualisht në botë nga  mijëra e mijëra vetë. Në vitin 1840, në Amerikë kishte tre familje me mbiemrin Labova, ndërsa në  vitin 1880,   rreth 70 familje me mbiemrin Labova, shumica në Los Anxhelos dhe në  vitin 1920, ky numër arriti në mbi  100 familje   të shpërndara në shumë  shtete, duke u shtuar ndjeshëm në vitet e mëvonshme. Origjina e vendit të emigrimit të tyre ishte nga Prusia, Franca, Italia, si dhe Irlanda. Çuditërisht, deri në këtë kohë, nuk kishte emigrime me këtë mbiemër nga Shqipëria dhe Greqia, ku ai ndeshet me shumicë. Për kuriozitet, jeta mesatare e pjesëtarëve të familjeve me mbiemrin Labova, në periudhën e viteve 1063-2004, ka qënë rreth 75 vjeç, më e larta 82 dhe pjesa dërmuese e tyre i kanë kaluar të 70-të vjetët. Disa nga emrat e tyre ishin : Charles, Stephen, John, Bertha, Louise, Minnie,   Genevieve, Ellvood, Camello, Cincinola, Cherita,  Vassillie,   gjë që tregon se janë të krishterë, por pak të ngjajshëm me emrat e trevave  tona. Nga ana tjetër, si në Evropë edhe në Amerikë, gjenden edhe derivate të mbiemrit Labovë, si Laboviti, Labovitiadhi, Labovica etj. Disa fise të larguara shekuj më parë nga Labovat e Gjirokastrës, mbajnë ende mbiemrin Laboviti, apo Labo. I tillë është p.sh, fisi i Thanas Lambos, i larguar në vitin 1750 nga njëra prej Labovave të Gjirokastrës, në Elatorvrisi të Nafpaktias në Greqi, e pranuar kjo nga një stërnipi i tij, i cili është në kërkim të historisë së mbiemrit Labova..   

Aktualisht në Evropë, gjenden mbi 20 fshatra apo qyteza të dokumentuara me emrin Labovë, apo me trajta të përafërta me të, pa llogaritur ato që janë shuar apo kanë ndryshuar emrin. Si të tilla mund të përmendim : Labovë e Kryqit, Labovë e Sipërme, Labovë e Madhe, Labovë e Vogël në Shqipëri, Labokambo (Labovë e Fushës) në Spartë të Greqisë e ardhur si fshat nga zona e Trikallës,(ndoshta ka pasur edhe Labovë të Malit. Është interesant fakti i katër  Labovave në Gjirokastër dhe në Greqi  me  nga dy fshatra fare pranë që dallohen nga ndajshtimiet e kundërta : e madhe, e vogël ; e sipërme e poshtme;e fushës dhe ndoshta e malit. Por këtë dukuri e gjejmë edhe në Belgjikë, ku tre  fshatra me të njëjtin emër, shumë të përafërt me emrin Labovë : La Boverie (Labovëri), gjenden pranë njëri - tjetrit, në koordinatat 50.2 dhe  5.5 deri 50.6 dhe 5.58. Labova  të tjera mund të përmendim Labovici në Jugosllavi (3.2 -21.3),  Labovo në Bullgari, (42.6-25.6), Sedlo Labovske në Estoni, Labova dhe Laboviec në Poloni, Labovo në Bullgari, tre Laboy në shtete të tjera të Evropës Lindore dhe vendet Balltike, Labova dhe Labovets' në Ukrainë, Labova / Vabova  dhe Vabovec në Rusi  etj. Me ndonjë nga këto vendbanime, mund të gjendet edhe ndonjë lidhje indirekte me zonat fqinje të Labovës. P.sh., në Labovën e Polonisë, në vitin  1785  kishte  515 banorë  me origjinë greke, ndërsa në vitin 1840 - 757 të tillë, ku bien në sy edhe mbiemra të tillë si: Vrona, Duda, Kulanda, Masira, Murda, Pelak, të cilët tingëllojnë edhe në shqip.  Për Labovën e Polonisë është shkruar edhe një libër.

Trajta të emrit Labovë, të cilat  vijnë si rezultat i gjuhës, nivelit dhe kulturës gjuhësore,  dialektalizmave, përkthimeve dhe shqipërimeve etj., në gjuhë të ndryshme të botës i gjejmë të shkruara, apo të dokumentuara në shumë variante, gjë që është edhe një vështirësi tjetër në shpjegimin e etimologjisë së saj.

Shqip: Lobovë e Poshtërme, Lobovë e Poshtërme, Labova e Poshtërme, Labove e Poshtëme, Labova, Labovë e Poshtme, Labove e Poshtërme, Labovë e Madhe, Labovë e Madhe, Labovë e Kryqit, Labovë e Poshtme, Labovë e Madhe, Labovë, Labovë, Labovë e Madhe, Labovë e Poshtme, Llabove, Llabovë e Madhe,   Labovë e Zhapës,  Llabovë, Laboveë e Zhapes, Labova e Zhapes, Labova e Vogël, Çetë e Madhe, Çetë e Vogël..

Greqisht: Gliabovo, Kato Labova, Megali Labova, Gliabovo, Mikro Lambova...

Ndërsa në  shumicën e  gjuhëve të  tjera evropiane  mund ta gjemë në këto variante të njëjta apo të përafërta fonetike: Labovë,  Rabovë, Vabovë,  La Bauve, Labovë,  Laborë, Labored, Laborer, Labovë, Laboë, Labouille, Labour, Labourdette, Labove, Labovites, Labouvie, Labova, Labovich, Labovitz, Laboy,   Labovë, Labovitch,   Labauve,   Labauve,    Labovë etj. Pavarësisht se përmbajtja fonetike e kësaj fjale në gjuhë të ndryshme është e njëjtë apo e përafërt, kuptimi dhe përkthimi i saj është i ndryshëm. Do të ishte me vlerë përkthimi i kësaj fjale në të gjitha gjuhët evropiane dhe më gjerë, që e kanë në leksikun e tyre. Pikërisht kjo pasuri e madhe gjuhësore që mbart ky emër, ka bërë që shumë studiues ta kërkojnë etimologjinë e saj në gjuhë të ndryshme të Evropës. Por nga trajtimi që i kemi bërë këtij problemi deri tani, mendoj se versioni më i saktë  qëndron ai  që, etimologjia e fjalës Labova të rrethit të Gjirokastrës, është autoktone, në variantin më të mundshëm: vend me ndriçim...Edhe në se është një emër mitologjik,  ka të njëjtin kuptim.            Ndërsa për sa i përket kohës ekzakte të krijimit të Labovës, një gjë e tillë është e vështirë të përcaktohet. Megjithatë, nga trajtimet e mësipërme, mund të arrijmë në përfundime të përafërta. Fakti që Labova rrethohet nga një sërë shpellash gjigande, me hapësira të bollshme në brendësi, në afërsi të burimeve ujore, të rrethuara me pemë e pyje, shumica e të cilave me pamje nga Lindja dhe Perëndimi, pothuajse të gjitha me emërtime të veçanta, s’përjashtohet mundësia që ajo të jetë banuar që në kohën e paleolitit, me vazhdimësi deri në ditët e sotme. Speleologët, deri tani nuk kanë kryer ndonjë kërkim në këtë drejtim, gjë që mund dhe duhet të bëhet në të ardhmen, pasi mjaft prej tyre janë të mbushura me histori e mister, siç është p.sh, shpella e Zankos, ku, për shkak të miteve rreth saj, janë të rrallë njerëzit që kanë guxuar të hyjnë brenda.


     


  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    ...               
  
   

 

 

 

 

  

 

Notifying Visitors of Site Enhancements

Another idea for my home page's text is notifying visitors about the enhancements I put on my site. For example, I want visitors to sign my guestbook or fill out my survey Form E-mailer to answer questions about my site, my business, or my site's topic.

Need some extra help building your site? Here are some topics that may be helpful.

Customizing and Personalizing My Site

 

TAKIM I PËRZEMËRT NË VLORË

Një nga veprimtaritë e rëndësishme të Shoqatës “Odrie-Golik” gjatë verës që shkoi, ishte takimi i kryetarit të saj, zotit Thanas Meksi, me bashkëfshatarët tanë nga Lekli e Labova, që banojnë prej shumë vitesh në qytetin e Vlorës. Për t’u theksuar është sidomos atmosfera e gëzuar dhe pjesëmarrja e kënaqshme, madje nga disa familje, si ato Qendro, Llukmani, Llambri e të tjera, kishin ardhur nga dy vetë për secilën.

            Në fjalën e tij të improvizuar aty për aty, zoti Thanas shprehu kënaqësinë për atë takim të parë të tij me bashkëfshatarët që banojnë në qytetin e bukur bregdetar të Vlorës. Ai i falënderoi të gjithë për pjesëmarrjen dhe mikpritjen dhe i uroi të kenë shëndet, afrim dhe gjithë të mirat në marrëdhëniet midis tyre dhe në çdo familje. Dega e shoqatës në Vlorë, vazhdoi më tej ai, gjatë dhjetë vjetëve nga themelimi i saj, është dalluar për puna të lavdërueshme, por në dy vitet e fundit veprimtaria e saj ka qenë e zbehtë, për fat të keq. Pa i hyrë më tej analizës së shkaqeve që sollën dobësimin e punës së degës së shoqatës sonë në Vlorë, zoti Thanas tha se janë të gjitha munësitë që veprimtaria e saj të gjallërohet e të hyjë në një stad të ri, duke përfshirë e tërhequr në të edhe anëtarë

             

I emocionuar, e mori fjalën më i mohuari pjesëmarrës në atë takim dhe midis bashkëfshatarëve tanë të qytetit të Vlorës, tetëdhjetepesë vjeçari Vangjel Llambro, i cili tha se ishte shumë i gëzuar për atë takim, merita për të cilin iu takonte organizatorëve. Një tjetër lekëliot, veprimtar i palodhur i shoqatës, duke shprehur bindjen se takime të tilla nuk do të mungojnë edhe në të ardhmen, madje nismën për to do ta marrin vetë anëtarët e degës ë Vlorës, i njohu pjesëmarrësit me punën që ka nisur për ta shndërruar Leklin në nj qendër të njohur arkeologjikë. Ai vlerësoi punën e bashkëfshatarëve për të njohur në thellësi historinë e lashtë të Leklit dhe të figurave të tij të shquara, si të Thanas Vajës dhe vëllezërve të tij, Të Jorgo Pogës e Anastas Bykut, të Theodhos Llukanit e Thoma Papapanos, si dhe të brezave më të fundit.

            Pas këtyre fjalëve, Theodhor Llambro, intelektual në fushën e mekanikës së automjeteve, bëri një gjest domethënës, që vetëm e nderoi atë, por tregoi edhe bujarinë karakteristike lekliote, si dhe në veçanti respektin për më të moshuarit dhe disa zonja nga Lekli e Labova që kishin ardhur në atë takim. Ai i ftoi pjesëmarrësit të porosisnin çfarë të dëshironin dhe iu lut atyre të mos e fusnin fare dorën në xhep, pasi të gjitha shpenzimet ishin të tijat. Ky gjest u duartrokit nga të gjithë dhe takimi fitoi më shumë vlera, për të mbetur i paharruar. Natyrisht, atë e bëri të tillë jo vetëm shpirti i madh i Dhorit, jo vetëm fjalët e ngrohta që u thnë, por edhe pjesëmarrja në të e zonjave që përmendëm më lart. Për këtë, na erdhi shumë mirë, sepse kujtuam së bashku prindërit, të cilët kanë shumë vite që janë ndarë prej nesh.  Kujtuam sidomos Misi Dhimën dhe Sofie Xhorin, vendin e të cilave në takim e kishin zënë Kulla me Andromahin.

            Më tej, bashkëbisedimet u gjallëruan edhe më shumë. I. Gjino tërhoqi vëmendjen që në degën e shoqatës duhen afruar e organizuar edhe moshat e reja, ndërsa në gazetën “Odria” duhet shkruar më shumë për traditat dhe zakonet e përbashkëta të Rrëz dhe ajo duhet të shkojë në Vlorë rregullisht. Dhimmitër Toti, specialist në fushën e frutikulturës, djali dhe nipi i luftëtarëve të Lëvizjes Antifashiste Nacionalçlirimtare, vëllezërve Ndreko e Vito Toti, tërhoqi vëmendjen për të pasqyruar në gazetë kontributet e krahinës së Rrëzës dhe të personazheve të ditës, që janë më të përkushtuarit në mbarëvajtjen e punëve të shoqatës, sidomos të degëve të saj. Ai premtoi në këtë takim të parë për të, të bëhet një nga ndihmësit dhe veprimtarët më të dalluar të degës së Vlorës. Ndërsa Bebi Meksi, me temperamentin që e karakterizon, shprehu dëshirën që në gazetë të shkruhet për të gjithë bashkëfshatarët, duke hequr dorë nga mania për të shkruar gjithnjë për të njëjtit fise dhe persona.

            Si pa u ndjerë, takimi zgjati më shumë se dy orë. Momente të tij, u fiksuan në fotografi nga nj katërmbëdhjetëvjeçar që shoqëronte në takim babanë e tij, Lamin, dhëndrin e rrobaqepësit të dëgjuar të Vlorës, Illi Dhimitri. Edhe pse aq i vogël në moshë, bisedat familjare i shtuan atij interesin të njihej nga afër me vendlindjen e gjyshit e të gjyshes, Leklin dhe aty për aty, mori nga Miltjadh Muçi premtimin se gjatë muajit gusht do të shkonin së bashku në Lekël, në pamundësi për t’u shoqëruar nga prindërit e tij.

            Si mënyrën më të mirë për të afruar brezin e ri me vendlindjen e prindërve e gjyshërve të tyre, u hodh mendimi interesant që nga rrethet e Tiranës, Durrësit, Fierit e Vlorës duhen organizuar në të ardhmen ekskursione  me grupe të fëmijëve tanë. Shkëmbime takimesh mund të ketë edhe me më të rriturit e të moshuarit misidis rretheve, sidomos qyteteve të afërt më njëri-tjetrin, siç janë Tirana me Durrësin, apo Vlora me Fierin, duke ftuar në to edhe përfaqësues nga kryesia e shoqatës.

            Ka ardhur koha, u tha, që historia e përbashkët e krahinës së Rrëzës dhe veçanërisht lidhjet shumë të njohura e të lashta midis Labovës e Leklit të shkruhet e të ilustrohet dhe të pasqyrohet në një CD, duke e shpërndarë atë pastaj në çdo familje, gjë që besojmë se do të ngjallë shumë interes për brezin e ri, veçanërisht për ata që sot janë në emigracion. Kjo nuk është e lehtë për t’u bërë, por edhe aq e vështirë sa mund të duket nuk është, sepse nga anët tona nuk mungojnë as filmimet e inçizimet e hershme dhe as profesionistë e penës, të kameras e aparatit fotografik, që janë shumë të gatshëm të merren me këtë punë të frytshme. Mungojnë paratë, natyrisht, po kur janë dëshirat e mira dhe projektet joshëse e interesante edhe ato mund të gjenden.

 

                                                                                                          THANAS HAXHI

    

                                                                                                          PAVLLO BEZHANI

Veshja traditore e vajzës labovite 

 

Fustani i gjatë, deri në fund të këmbëve, këpucët e zeza me majë dhe çorapet e bardha, shamia e kokës  në ngjyrë të fustanit, një brez i qëndisur  dhe një çantë gjithnjë e hapur në dorë, - kjo ishte veshja e vajzës labovite në prag të fejesës.

Kjo veshje me fustan është përdorur nga vajzat labovite, para dhe pas viteve ’20 - ‘30 të shekullit të XX-të.

Në këtë foto, ju po shihni një vajzë labovite, në vitet 20-të të shekullit XX-të , në prag të fejesës.

                                             EtnologThanas Meksi
 
  KRENARI LABOVITE

 Në muzeun “Zappion” të Athinës, mblidhen  kryetarët e shteteve të Ballkanit Është me të vërtetë krenari labovite!...Në muzeun “Zappion”, të vëllezërve Vangjel e Kostandin Zhapa nga Labova e Odries, mblidhen në qendër të Athinës së Greqisë, kryetarët e shteteve të Ballkanit. Midis tyre edhe presidenti i Shqipërisë, z.Bamir Topi. Besojmë se edhe ai e di dhe e vlerëson këtë fakt.Gazetari Marko Caka, shkruan nga Athina:“... Samiti i Athinës, është zhvilluar në qendrën kulturore historike”Zappion, vepër kjo e trashëguar nga vëllezërit shqiptarë Zhapa, nga Gjirokastra. Qendra, e cila ka marë edhe emrin e familjes Zhapa, njihet si një nga qendrat më historike dhe politike të shtetit grek, ku u bë edhe nënshkrimi historik i marrëveshjes së hyrjes së Greqisë  në familjen evropiane në vitin 1981.Jo rastësisht edhe këtë rradhë, në po këtë qendër, presidenca greke, zhvilloi një samit të përmasave të veçanta të krerëve të shteteve të Ballkanit, si një pikënisje të forcimit të bashkëpunimit ndërkulturor dhe konsolidimit të mëtejshëm të urave të miqësisë midis vendeve dhe popujve të Evropës Juglindore.”Vizita në këtë muze, për çdo labovit dhe rrëzjot që shkon në Athinë, është jo vetëm një kënaqësi, por edhe obligim, për të njohur historinë dhe traditën labovite. 

Korrespodenti i “Odries”

 

 

Labovitët ndërtojnë kishën e tyre të Papandisë

 

Labovitët më së fundi ndërtojnë kishën e tyre të Papandisë.

Punuan të gjithë në Labovë, edhe nga Tërbuqi, Labova e Vogël, e Andon Poçi. Projekti i studios greke u ktye në realitet. Me imagjinatën e tyre, labovitët vunë në themel të kishës së tyre gurin karakteristik të vendit. Është një ndërtim i përsosur dhe mjeshtëror... Kisha trekatëshe hijeshon Labovën e Madhe.

Pa dyshim që labovitët, falenderojnë Hirësinë e Tij, Prof.Dr. Anastas Janullatos për këtë mirësi. Por ata nuk mund të rrijnë pa falenderuar edhe duart dhe mendjet e arta të labovitëve dhe bashkëkrahinasve: Stefan Stefani, Lili Prifti, Andon Guda, Hysen Shatro, Llukan Tefa, Ylli Marku, Spiro Prifti etj., që me djersën dhe mundin e tyre, ndërtuan kishën madhështore.

Kryesia e shoqatës “Odrie-Golik”, falenderon me këtë rast të gjithë ata që punuan dhe kontribuan në ndërtimin e kishiës.

 KryetariThanas Meksi 

Behind the Scenes of My Home Page

Even if I don't put much text on my home page, it's a good idea to include hidden tools that will help me promote my site, so people other than my friends and family actually see it. For example, I could add meta tags, which are hidden codes that allow search engines to find my site. I could also install stats and a counter so I know how many people are visiting. If not many are visiting, submitting my site to search engines will guide more traffic to my site.